Бо чылын тыва альпинистер июль, август айларда шыырак үнүүшкүннерни кылган. Июль ай төнүп турда, Мачук Томочаковка баштадыр 4 кижи Красноярск—Бишкекче (Киргизия) ужупканнар. Олар Памирниң Ленин сүүрүнче (7134 м) чедер сорулгалыг болганнар. Чугула херек үнүүшкүннерниң сөөлүнде, 15 хонук эрткенде, ам-на шыпшыкче үнүпкеннер.
Альпинистер шупту чаңгыс эвес катап Эльбрусче (5642 м) үнүп каапкан турганнар. Шыпшыкче Мачук Томочаков, Геннадий Сарыглар, Буян Адыгбай олар үжелээ Ленин сүүрүнче үне бергеннер. Бо шыпшыкче үнери 5 А категорияның болур чүве. Аймаа Агбаан, Салчак Маюша үш дугаар лагерьге, 6100 метрге, чыдып калганнар. Үнүүшкүн кылган улус үш дүн ортузунда хадып турда үнгеннер. Шыпшык бажы дески чер болган, 7134 метр, ында В.И. Ленинниң хөрек дүрзүзү бар болган. Чурукка тырттырып турган өйде шуурган-хат бүгү оран-делегейни бүргей ап келген. Чанында кижи безин көзүлбейн баар, бедикке черле ындыг болгай. Кызаңнаашкын, диңмирээшкин-биле катай хар база чаап эгелээн. Кызаңнаашкын кижиниң бажының дүгүнге дээп, ооргазын куду бадып турган ышкаш. Чаңгыс Буян орукту GPS дузазы-биле көрүп чораан болгаш улусту мурнай чорупкан. Арткан ийи кижи Мачук биле Геннадий 7000 метр хиреге чорааш, дош чарыынче кире бергеннер. Ам канчаар, Мачук кырынга, а Геннадий адаанга хонганнар. Кырында шуурган хадып турар, агаар база чедишпезинден Мачуктуң бир буду, бир холу доңган-даа болза ажырбаан.
Амга чедир эң баштайгы Эльбрусче (5642 м) үнген кижи – элээди школачылар аразынга туризм төвүнүң директору турган Сергей Салчактан эгелээш, бо хүнге чедир мурнуу талазындан канаттыг орук-биле Кабардино-Балкариядан 26 тыва альпинистер үнген болуп турар. Канаттыг орук 3800 метрге чедер, оон эгелеп чадаг кылаштаар. Оларның ийизи Мачук Томочаков биле бистиң аравыста чок Мерген Кончук барыын талазы-биле (5642 м), чөөн талакы (5421 м) шыпшыкче үнгеннер азы «крест» кылганнар. Соңгу талазындан азы Карачаев-Черкесиядан ийи кижи үнген– мен биле Марианна Кыргыс чүве. Карачаев-Черкесиядан Эльбрустуң адаандан 5643 метр шыпшыкка чедир чадаг үнер чүве болгай. Кайы-даа талазындан үнерге, бергезиниң талазы-биле 2 А категорияның боор чораан.
Маадыр-оол ХОВАЛЫГ, альпинист.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
“Шын” №36 2025 чылдың сентябрь 18
