Амыдыралдың агымында

«Чону чоорган, хөйү хөйлең» деп өгбелеривистиң мерген угаадыы бар. Амыдыралдың хүн бүрүде соп чоруур судалын эскерип, кижилерниң кижизиин көрүп, оларның буянынга чалгынналып, элээди чылдарында өскүс-чаңгыс арткан, соо-мурнундан уктап-деткип кээр хан төрээн акы-дуңмазы-даа чок, ачавыстың угу дуңмам уругнуң салым-хуузун 90 хар чоокшулап орар назынымда бо-ла эскерип сактып кээр мен.

Төрээн ада-иезиниң эргелиг арын-шырайын, эриг-баарлыг кижизидилгезин чедир көрбээн, ада угу кырган ада-иезиниң холунга чажындан тура өскен дуңмам болгай. Олары база үр болбаанда соңнуг-мурнуг ушканнары ол. Өскүзүнден өлбес дээри-ле шын. Ам канчаар бодунуң кызымакай чүткүлү-биле ортумак школаны доозуп, улаштыр эмчи училищезин акушер-фельдшер болуп чедиишкинниг дооскаш, Улуг-Хем кожууннуң Торгалыг суурга бүгү назынында хүндүткелдиг, шаңнал-макталдыг ажылдап, өг-бүле тудуп, хөй ажы-төлдүг болуп, бо хүннерде уйнуктарын азыражып, чоргаар кырган-ава болуп чурттап чоруур. Ол узун маңныг чарыш аъттарының Тыва Республиканың чеди дакпыр чемпиону «Россия» шолалыг аъттың ээзи Сергей күдээмниң өөнүң ишти дуңмам-на болгай.

Дуңмамның бир оглу ачазын дөзээн кожууннар аразынга болган маевка, республика чергелиг аъттар чарыжынга алган шаңнал бижик, суй белээн бажыңының бир өрээл булуңунда делгеп көргүскенин көргеш, кижиниң сагыш-сеткили сергеп, чоргаарланып кээр. «Дуңмамның ада-иези чораан болза, уруунуң, салгалдарының амгы бо үезин көрген болза» деп, улгады берген назынымның сагыжы-дыр ийин.

Чоокта чаа Кызыл хоорайга уруг дою болган черге сөс ап байыр чедиргеш, суй белээм бергеш, чаңгыс черге үр олурганымдан могап шылааш, чанымга орган улус-биле байырлашкаш, үнер эжикче углай бар чыдарымга, бир кижи артымдан келгеш, хеп-хенертен эктим орта часкаар орта, белиңнеп алгырыпканымны безин билбээн мен. Хая көрнүп кээримге, Торгалыгдан келген Рая Комбужап дуңмам: «Мээң-биле байырлашпас кижи сен бе?!» — деп бо-ла. Ам канчаар дуңмамның бажын тыва чаңчыл езугаар бодумче ээй тырткаш, чыттааш, дегийт-ле дашкаар үнүп чоруптум.

Үе-шагның девии-биле амгы бо үеде дуңмамның чурттап орары аал-коданында мал-маганы ында-мында чиилешкен-маңнашкан, бажың-балгат ишти долу ажы-төлү, уйнуктары үнген-кирген, алгы-кышкы, ыыт-шимээн үзүлбес, боду олар-биле дүвүреп, чай чок турарын бо-ла көөр мен. Амыдыралдың агымында кандыг-даа салым-чолдуг кижилер чоруур. А бо дуңмамның эки мөзүлүг кижилер холунга таварышканынга өөрүп, чоргаарланып чоруур мен. Ом ма ни падме хум!

Маадыр-оол АРТАА.

"Шын" №53 2024 чылдың июль 17