Май ортан үезинде Кызылга Тываның Камбы-ламазы Гелек Нацык-Доржунуң чалалгазы-биле Гьюдмед хүрээзинден лама башкылар келген. Олар он үш Ямандаки бурганнарының мандалазын тудуп үндүргеннер.
Кызыл хоорайже кирип олурарга, “Элик” тураскаалының чанынга Тываның Камбы-ламазы база чүдүкчү чон келген аалчыларны байырлыг байдалга уткуп алганнар. Гьюдмед хүрээзиниң ламаларының кол ёзулалдары Кызылда И. Ярыгин аттыг спорт өргээзинге болуп эрткен.
Ук хүрээниң төлээлери республикага бир дугаар 2011 чылда 25 кижи кээп чораан. Гьюдмед хүрээзиниң ламаларының эгелекчи саналы-биле Кызылдың төвүнде тейлээшкин хүртүзүн, Дөгээ дааның ийинде 120 метр даштар-биле бижээн Будданың "Ом мани падме хум" деп тариназын кылган. «Дрепунг Гоманг» болгаш «Гьюдмед» хүрээлери-биле сарыг шажынның тыва төлээлериниң аразында шаандан тура харылзаа турганын Камбы-лама демдеглээн.
Ужуражылга үезинде «Гьюдмед» хүрээзи-биле Камбы-ламаның удуртканы “Россияның буддистер ассамблеязы” аразында кады ажылдажылга дугайында керээге атты салганнар.
Ол ышкаш «Тубтен Шедруб Линг» хүрээзинге ыдыктыг Сака-Даваа айының эгелээнинге тураскаадып, азырал дириг амытаннарга йөрээл салыр ёзулал болган. Ону Күжүгет Шойгу аттыг Культурлуг фондунуң ачызында Тываның Камбы-лама эргелели-биле кады организастап эрттирген.
Сака-Даваа дээрге ай санаашкыны-биле дөрт дугаар ай кылдыр санаттынар. Сарыг шажын календары-биле алырга, шажынчыларга ол эң-не ыдыктыг үе. Чүге дээрге ынчан Будда Шакьямуниниң төрүттүнгени, чырыткы четкени болгаш нирвана четкени деп үш кол болуушкун дакпырлажы берген. Чаагай айыс чыды долган, номналдар чаңгыланган хүрээге азырал дириг амытаннар арыглаар ёзулал онзазы-биле эрткен. Хөй-ле кижилер ыттарынга, диистеринге кадыкшылды, аас-кежикти, дараазында чуртталгада эки төрүмелди дилеп чедип келгеннер.
“Сака-Даваа айының бир дугаар хүнүнде дириг амытаннарны йөрээр ёзулалды эрттирери чугула. Мантралар болгаш өөредилгелер соонда оларга эки ораннарга төрүттүнер болгаш кижи төрүмелин алыр истер артып калыр” – деп, “Гьюдмед” хүрээзиниң делегациязының баштыңы Церинг Пунцог тайылбырлаан.
Оон ыңай ол Сака-Даваа айында баштайгы 15 хонуунда азы бүдүн ай дургузунда эът чииринден ойталаарын саналдап турар. Ол дириг амытаннар амы-тынынга чедер таварылгаларны эвээжедиринге болгаш буян ажылдап алырынга ажыктыг.
Ук ёзулал республиканың чүгле чүдүкчү чонун эвес, чүдүлге чок болгаш өске шажынның кижилерин безин хаара тудупкан. Диистерин тускай бажыңчыгаштарда суп алган, ыттарын четкилеп алган хөй-хөй кижилер улуг сонуургал-биле уурук-сууруктап кээп турганнар. Ооң мурнунда мындыг ёзулал чүгле Москва хоорайга болуп эрткен.
Дөрт буттуг аалчылар аразында ыттар, диистерден аңгыда, языты-мелегей база чедип келген. Чаптанчыг диис оолдарын манежте хөйү-биле эккеп-даа турарлар бар. Хөй-ле дириг амытаннарның ээлери, мындыг чырык, буянныг хемчегге киржир арганы берип, амылыг амытан бүрүзүн кадагалап-карактап, хүндүлээри чугула дээрзин сагындырып турары дээш, «Тубтен Шедруб Линг» хүрээзинге өөрүп четтиргенин илереткен.
“Мындыг тускай хемчегге киржир аас-кежиктиг болдувус. Дыка сонуургап, өөрүп тур бис. Бо ёзулалдың чарлалын көрүп кааш, өг-бүлем кежигүннери-биле албан баар бис деп дугурушкаш, ооң болур хүнүн дендии манадывыс. Чүге дизе амытаннарны йөрээр, ном номчуур ёзулал дугайында бир дугаар дыңнап турарывыс бо. Бажыңывыста 8 харлыг черепаханы болгаш 3 харлыг диисти азырап турар бис. Ынчангаш өг-бүлевис-биле сонуургап чедип келдивис” – деп, Чинчи Салчак чугаалаан. Олар ооң мурнунда койгунну-даа, чараа-чеченни-даа азырап турганнар. Языты-мелегей азыраары ындыг-ла нарын эвес, чүгле суун өйлеп-өйлеп солуп турарга ажырбас дээрзин ол демдеглээн.
Ол ышкаш ээлери чок азырал дириг амытаннарга дуза чедирип, оларны ажаап-карактап турар “Хатико” приюдунуң волонтёрлары база аңаа киришкен.
“Бистиң дириг амытаннарывысче кичээнгей салып турарынга өөрүп тур бис. Чүге дээрге азырал дириг амытаннар дээрге үргүлчү кандыг-даа байдалда бистиң чанывыска чоруур чуртталгавыстың бир кезии-дир. Оларны бо ёзулалга эккээрге, аас-кежиктиң оруу ажыттынар чадавас. Келир үеже эки бодалдар, бүзүрел-биле ыттарымны эдертип алгаш чедип келдим. Бо дээрге “Хатико” приюдунда чурттап турар, ооң мурнунда кээргел чок кижилерниң үндүр октапкан ыттары-дыр. Оларның аразында тускай уксаалыг ыттар безин бар” – деп, “Хатиконуң” волонтёру Алена Антонова чугаалаан.
Ёзулалдың кол утказы ламаларның чаңчыл ёзугаар номчаан номналы аңаа келген дириг амытан бүрүзүнүң сагыш-сеткилин багай чүүлдерден арыглап, аас-кежикти эккээр. Мындыг дириг амытаннар арыглаашкыны чылдың-на болуп эртер дээрзин организакчылар дыңнаткан.
Дириг амытан бүрүзү номналдың күжүн, айызын болгаш кижилерниң ынакшылын алганнар. Сарыг шажында амылыг амытаннарны эки, багай деп ылгавайн, шуптузунга дең хамаарылганы, кээргел сеткилди оттурар апаар.
Чыжыргана СААЯ.
Буян Ооржактың тырттырган чуруктары.
«Шын» №21 2025 чылдың июнь 5
