Февраль 8-те чылдың-на Россияның эртем хүнүн бүгү-ле эртемденнер, эртем ажылдакчылары болгаш чаа эгелеп чоруур аспирантылар демдеглеп эрттирип турар. Бистиң республикавыска аңаа тураскааткан хөй-ле хемчеглер болуп эрткен. Оларның эң-не тергииннерин шаңнап-мактаар ёзулал Аныяктар ордузунга болуп эрткен. Аңаа Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг, Дээди Хуралдың Даргазы Каң-оол Даваа, сенатор Дина Оюн болгаш өскелер-даа республиканың эртемденнеринга байырын чедирип, шаңнал-макталдарны тывыскан.
«Россияның эртем хүнү-биле бистиң эртемденнеривиске болгаш шинчилел ажылын кылып турар бүгү-ле кижилерге байырым чедирип тур мен. Тыва эртем аныяк-даа болза, республикага хөй-ле ажыл-агыйны кылып четтигипкен. Үлетпүр, көдээ ажыл-агый, культура, ховар дээн каргыраа, хөөмейден эгелээш, алдын болгаш хөмүр-даш тывыжының төлевилелдеринге чедир шупту эртемде даянып турар.
Эртемниң социал-экономиктиг ролю ам-даа улгадып турар. Тываның Дээди Хуралынга Айыткалга, кожууннар-даа эргип чорааш, республиканы хөгжүдер сорулгалыг төлевилелдер-даа сайгарып тургаш, чырыдыышкын акциялары-даа чорудуп тургаш, чазактың кежигүннери-биле эртемденнерниң кады ажылдажылгазы кончуг чугула болуп турар” – деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.
Эртем талазы-биле агентилел беш чыл дургузунда эртемни хөгжүдер программа-биле ажылдап турар. Ук адырның төлевилелдериниң акшаландырыышкыны база көвүдей бергенин ол демдеглээн. Сөөлгү чылдарда шинчилел ажылын эгелеп турар аныяктарның саны көвүдээн.
Тываның Баштыңының Өөрүп четтириишкини-биле Россияның эртем академиязының Сибирь салбырының Тываның бойдус курлавырын комплекстиг шиңгээдириниң институдунуң эртем ажылдакчызы Григорий Монгушту, ТР-ниң Баштыңының Хүндүлел бижии-биле ТГШИ-ниң словарьлар секторунуң эртем ажылдакчызы Любовь Хертекти, Россияның эртем академиязының Сибирь салбырының Тываның бойдус курлавырын комплекстиг шиңгээдириниң институдунуң кол эртем ажылдакчызы, социология эртемнериниң кандидады Тана Ойдупту шаңнаан.
“ТР-ниң алдарлыг эртем ажылдакчызы” деп хүндүлүг атты ТывКУ-нуң күш-культураның теоретиктиг үндезиннер кафедразының профессору, педагогика эртемнериниң доктору Херел-оол Ооржакка, Россияның эртем академиязының Сибирь салбырының Тываның бойдус курлавырын комплекстиг шиңгээдириниң институдунуң кол эртем ажылдакчызы Любовь Тас-оолга, ТР-ниң Медицина болгаш социал айтырыглар шинчилээр эртем институдунуң директорунуң оралакчызы Людмила Эрдыниевага, Томскунуң курортология болгаш физиотерапия эртем-шинчилел институдунуң терапия салбырының удуртукчузу, медицина эртемнериниң доктору Ирина Смирновага тывыскан.
ТывКУ-нуң Орус дыл болгаш литература кафедразының улуг башкызы Светлана Сеглеңмейге “Тыва Республиканың улустуң башкызы” деп атты тывыскан. Ол башкылаашкын ажылында 50 чыл ажа берген. Амгы үеде ТывКУ-нуң филология факультединде орус дыл башкылап ам-даа ажылдап чоруур. “Тывада орус дыл”, “Башкы” дээш оон-даа өске сеткүүлдерде тыва дылдың үннериниң дугайында хөй-хөй ажылдары үнген. Башкының чугаазы-биле алырга, өөреникчилерге тыва дылдың ажык эвес үннерин адаары нарын болуп турар. Ол ышкаш тыва дылда өк-биле адаттынар, ынчалза-даа кадыг демдек биживес “баш”, “каш” дээн чижектиг сөстер кайы хөй. Ындыг чылдагааннар-биле тыва дылга чугаалаары, номчууру берге. Ол талазы-биле бижээн ажылдарын чыынды ном кылдыр үндүрер сорулганы ол мурнунда салган.
“Мындыг улуг шаңнал алыр деп черле бодаваан мен. Ол дээш бистиң университеттиң баштаар черинге мээң ажылымны үнелеп көргени дээш улуу-биле өөрүп четтирдим” – деп, башкы өөрүшкүзүн илеретти.
ТывКУ-нуң Кызылдың башкы колледжиниң башкызы, филология эртемнериниң кандидады Аида Ооржакты Тыва Республиканың Эртем талазы-биле агентилелиниң Хүндүлел бижии-биле шаңнаан.
Ол тыва дылда аяк-савага хамаарыштыр эртем-шинчилел ажылын камгалаан. Ооң эртем удуртукчулары Москвада дыл институдунуң улуг профессору, филология эртемнериниң доктору, Россияның тюркологтар комитединиң удуртукчузу Игорь Кормушин база ТывКУ-нуң Кызылдың башкы институдунуң кафедра эргелекчизи, доцент, филология эртемнериниң кандидады Любовь Кара-оол.
“Эртем агентилелиниң өөрүп четтириишкин бижиин алганымга өөрүп тур мен. Эртем хүнү-биле ук адырның ажылдакчыларынга, эртем удуртукчуларынга, Тываның күрүне университединиң удуртулгазынга, мени деткип чоруур кижилерге шуптузунга өөрүп четтирдим. Тыва чонувустуң өрү аастыг эдилелдериниң, хаптарының аттарын, тывылган угун, кайы дылдардан келгенин, тургузуунуң дугайында ажылдарны чыып бижээн бис. Улаштыр ол-ла теманы ханы шинчилеп, чуруктуг словарьлар үндүрер сорулганы салып тур мен” – деп, Аида Ооржак чугаалаан.
Эрткен чылын кандидат ажылдарын камгалаан эртемденнер аразынче Нелли Ховалыг, Сырга Мөмбей-оол, Ая Салчак, Анай-Хаак Базырчап, Белекмаа Мунге, Марьятта Бадыргы олар немешкеннер.
Байырлыг хемчегниң төнчүзүнде эртемденнер өөрүп четтиргенин илередип, боттарының ажыл-ижиниң түңнелдерин, салган сорулгаларын, сактыышкыннарын чугаалажып, чурукка тырттырышканнар.
Чыжыргана СААЯ.
