Ноябрь 8-те Тыва үндезин культура төвүнге ТР-ниң чогаалчылар эвилелиниң чарлааны аныяк чогаалчылар семинары болуп эрткен. Ооң кол сорулгазы улуг болгаш аныяк чогаалчыларның аразында харылзааны быжыглап, удур-дедир арга-дуржулга солчулгазын чорудуп, келир салгалды өөредири болган.
Хемчегни ТР-ниң чогаалчылар эвилелиниң даргазы Саяна Өндүр ажыдып, чыглып келген аныяк чогаалчыларга байырын чедирген. Бо хүн аажок төөгүлүг дээрзин ол демдеглээн: “Үш чыл бурунгаар ТР-ниң чогаалчылар эвилели тургустунган. Ооң сорулгаларының бирээзи — аныяк-өскенни деткиири. Салым-чаяанныг аныяктарны школачылардан эгелээш, чогаал делегейинче боттарының кокпазын изеп, дыңзыг үнүн тып, чараш каттаптаттынмас холунуң үжүүн эдиктирип бээринге дузалажыр деп сорулга салдынган”.
Үстүнде адаттынган сорулгаларны боттандырары-биле найысылал Кызылга-даа, кожууннарга-даа эвээш эвес хемчеглер болуп эрткен. “Аныяк шүлүкчү” деп республика чергелиг мөөрей бо чылын 3 дугаар болуп эртип турар. Ол келир салгалды өөредип турарының херечизи.
Чогаал бижип чоруур кандыг-даа кижи бодунуң шүлүүн-даа, калбак чогаалын-даа хынадып, улаштыр сайзыраары-биле частырыгларын билгеш, эдип, бодунуң чогаадыкчы үнүнүң онзагай талаларын тодараткаш, улам-на сайзырадыр күзелдиг болбайн канчаар. Бо семинарга келгеннерниң аразындан бодунуң үнүн тыпкан, холунуң үжүү катаптаттынмас, тускай салым-чаяанныг Тываның билдингир чогаалчылары үнүп келиринге идегел бар.
Семинарның баштайгы кезээнге “Баштайгыларның шимчээшкини” хөй-ниити организациязының болгаш ТР-ниң чогаалчылар эвилелиниң республиканың школачыларының аразынга демнежип эрттиргени “Аныяк шүлүкчү” мөөрейин түңнеп, тиилекчилерни шаңнап-мактаан. Бо удаа ону Россияда чарлаттынган Өг-бүле чылынга болгаш Салим Сазыгович Сүрүң-оолдуң 100 харлаанынга тураскааткан. Аңаа чүгле шүлүктер эвес, а калбак чогаалга база мөөрейни чарлаан турган.
Калбак чогаал бижииринге Өвүр кожууннуң Чаа-Суур ортумак школазының өөреникчизи Менди Тюлюш шылгараан. Чаа-Хөлдүң Ак-Туруг школазының өөреникчизи Алдын-Сай Зотова 2-ги черни чаалап алган. Тожунуң Ий суурда кадыкшылга школа-интернадының өөреникчизи Алдар Ак 3-кү черге төлептиг болган.
Шүлүкчүлерни назы-хар аайы-биле 2 аңгы бөлүкке чарып түңнээн. 5–8 класстар аразынга ТР-ниң улустуң башкызы П.А. Морозов аттыг аграрлыг лицейниң 6-гы клазының өөреникчизи Алдын-Сай Куулар тиилекчи болган. Ийиги черге Сүт-Хөлдүң Алдан-Маадыр школазының сески классчызы Сай-Хоо Ооржак төлептиг болган. Үшкүзүн Кызыл кожууннуң Каа-Хемниң 2 дугаар школазының 7-ги классчызы Айдаш Кара-оол чаалап алган.
Аграрлыг лицейниң өөреникчизи Алдын-Сай Куулар эге школага тыва дыл өөренмээн-даа болза, лицейге өөренип чедип келгеш, боду-ла шүлүк бижиир бөлгүмче күзелдии-биле барып эгелээнин ооң башкызы Сайзаана Ондар чугаалаан: “Ол ындындан чогаал бижииринге сонуургалдыг. Эгезинден тура-ла бодунуң бижип алган шүлүктерин хүннүң-не меңээ кээп көргүзер турган”. Ол “Мөгеер мен” деп баштайгы шүлүүн Авалар хүнүнде авазынга четтиргенин илередип бижээн.
Ийиги бөлүк 9–11 класстар аразындан Чаа-Хөлдүң Ак-Туруг школазының 9-ку классчызы Милана Монгуш тергиидээн. Кызылдың ССРЭ-ниң улустуң башкызы А.А. Алдын-оол аттыг 2 дугаар школаның 10-гу классчызы Алдын-Сай Донгак 2-ги черни алган. Кызылдың 11 дугаар школазының 11-ги классчызы Арина Монгуш 3-кү черге төлептиг болган.
Кызылдың 11 дугаар школазының тыва дыл, чогаал башкызы Абила Майынды аныяк чогаалчыларны деткип, шак мындыг мөөрейлерни эрттирип турарынга өөрүшкүзүн илередип, өөреникчилери-биле аңаа удаа-дараа киржип турарын ол чугаалаан: “Эрткен чылын өөреникчим Түмен-Белек Кара-Сал-биле кириштивис. Шаңналдыг чер кирбээн-даа болзувусса, арга-дуржулга шиңгээдип алганывыс өөрүнчүг болган. Бо удаа Арина Монгуш-биле Өг-бүле чылынга тураскааткан “Бажыңывыс. Өг-бүлевис” деп шүлүктү бижээш, шаңналдыг черже кирдивис. Ол ортумак класстарга өөренип тургаш-ла, янзы-бүрү темаларга кыска-кыска шүлүктерни бижип эгелээн”.
Ол ышкаш “Аныяк шүлүкчү” мөөрейиниң тиилекчилерин белеткээн башкыларга Национал школа хөгжүдер институттуң мурнундан Өөрүп четтириишкин бижиктерин база тывыскан.
Семинарның “Поэзия” кезээнге шилиттинген шүлүктерниң сайгарылгазын Литературлуг музейниң эргелекчизи, Тываның улустуң чогаалчызы Мария Күжүгет болгаш “Башкы”, “Улуг-Хем” сеткүүлдерниң кол редактору, шүлүкчү Эрес Кол кылган.
Дараазында ноябрь 9-туң хүнүнде семинарның “Проза” кезээн Тываның улустуң чогаалчызы Николай Куулар база ТГШИ-ниң директорунуң эртем талазы-биле оралакчызы, филология эртемнериниң кандидады
Уран Донгак эрттирген.
Чыжыргана СААЯ.
“Шын” №87 2024 чылдың ноябрь 13
