Ноябрь эгезинде Россияныӊ көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ Хакас, Тыва республикалар болгаш Кемерово область – Кузбасс талазы-биле эргелелиниӊ күрүнениӊ чер хайгааралын чорудар, тараа үнүштериниӊ шынарын болгаш айыыл чок болурун хынаар специалистери аныяктар-биле ужурашкан.
Кызылдыӊ экономика болгаш эрге-хоойлу техникумунуӊ сургуулдарынга солун лекцияларны эрттирген. Чер хоойлужудулгазында чаа өскерилгелерни, көдээ ажыл-агый черлериниӊ камгалалыныӊ онзагай чүүлдерин, чер ажылыныӊ айыылдыг байдалынга таваржы берген районнарда эргежок чугула айтырыглар дугайында таныштырган. Хынаар, хайгаараар ажыл-чорудулганыӊ онза кичээнгей салыр угланыышкыннарын тайылбырлаан.
Тываныӊ кожууннарында хөрзүннүӊ тургузуун, көдээ ажыл-агыйга ажыглаар черниӊ девискээринге чөпшээрел чокка төп турар боктарныӊ хөрзүнге багай салдарыныӊ дугайында тайылбырны аныяктар аажок сонуургаан.
Эргелелдиӊ специализи лекция соонда студентилерниӊ элээн хөй айтырыгларынга харыылап берген. Чер бойдусту хумагалап, ол хевээр арттырар болгаш көдээ ажыл-агый бүдүрүлгезинге ону ажыглаарыныӊ дугайында тайылбыр ажылын чорудар сорулгалыг хемчеглерни моон-даа соӊгаар эрттирерин өөредилге албан чери-биле дугуржуп алганнар.
Тыва Республиканыӊ девискээринде 135,5 га тарылга шөлү бар, ооӊ 79,6 газын көдээ ажыл-агый чорудулгазынга ажыглавайн турар. Республиканыӊ Чазаа тарылга шөлдерин көвүдедир сорулга салып турар.
Көдээ ажыл-агый яамызы Тывага чер ажылының 3 төлевилелин боттандырар:
- 260 га шөлдүг «Малиновская» суггарылга системазын чаартып кылыр;
- Тарлаг суурнуӊ чоогунда Чыдалыг-Тей деп черде ажыглалдан үнген 304 га тарылга шөлүн катап куруктурар (рекультивация);
- Чаа-Хөл кожууннуӊ Терезин деп черинде 150 га шөлдү катап куруктурар.
Бо үш төлевилелге хамаарыштыр комплекстиг культура-техниктиг бөлүк ажылдарны кылып чорудар. Тускай машина-техниканы ажыглавышаан, ыяштарны, төжектерни дазылындан тура тыртар, шырыштарны, даштарны, бок үнүштерни аштап-арыглаар, черниӊ кырын дескилээр, чарар, хөрзүнүн чемишчидер, суггарылга системазын кылыр.
Күрүне инспекторунуӊ харыысалгалыг ажылын студентилер бедии-биле үнелеп, бойдусту камнап хумагалавышаан, бүдүрүлге ажылын чорударыныӊ дугайында чугула айтырыгны бүгү талазындан тайылбырлап бергени дээш өөрүп четтиргенин илереткен. Амгы үеде Федералдыг албанныӊ ветеринария болгаш фитосанитария талазы-биле ажыл-чорудулгазын аныяк-өскенге тайылбырлап берип, суртаал ажылын чорудары чугула болур.
ААРЫГ ҮНҮШТЕРЛИГ КАРАНТИННЭЭН ЧЕРЛЕР
Көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ эргелелиниӊ специалистери 2023 чылдыӊ тос ай дургузунда Тыва Республиканыӊ девискээринде 122 602,41 га шөлдүӊ үнүштериниӊ санитарлыг байдалын хынаан.
Тыва Республикада 14 аӊгы черниӊ ниити 6765,7 га шөлүнде үнүштерниӊ аарып турары-биле холбаштыр карантин чарлаан. Россияныӊ болгаш Евразия чурттарыныӊ экономиктиг эвилелиниӊ девискээринге карантиннээр ужурлуг 4 хоралакчы организмнер республиканыӊ девискээринде бар болган.
Тодаргайлаарга, Сүт-Хөл биле Чөөн-Хемчик кожууннуӊ девискээринде аът тараа- зы – сула болгаш люцерна деп мал чеминиӊ хөй чыл үнер культуразын тарып олурткан 7 аӊгы черде ниити 113 га шөлдеринде повилика деп бок сиген катай өзүп турар.
Картофель чиир алдынналчак немода деп курт 7 аӊгы черде ниити 1345,1 га шөлдүӊ үнүштерин өстүрбейн, чип турар. Ылаӊгыя Кызыл хоорайныӊ болгаш Каа-Хем суурнуӊ картофель тарыыр шөлдеринде. Хуу дузалал ажыл-агыйларыныӊ чер участоктарында немода хоралакчы курт бар болуп турар.
Арга-эзимнерниӊ ыяш үнүштеринге сибирьниӊ торгу курту-биле хады бүрүзү чиир мыйыстыг кара доос-кара хора чедирип турар.
Фитосанитарлыг шинчилелдиӊ түӊнелдери-биле Кызыл хоорайныӊ девискээринде 5,2 га шөлдү повилика деп бок сигенниг дээш карантиннээн, Чадаана биле Каа-Хемниӊ арга-арыг ажыл-агыйларыныӊ девискээринге сибирьниӊ торгу куртунуӊ көвүдеп турганы 116,636 га шөлүнге хамаарыштыр карантин негелдезин бөдүүнчүткен.
Бир эвес көдээ ажыл-агыйларныӊ болгаш хуу кижилерниӊ үнүш тарып өстүрер черинде карантиннээр ужурлуг организмнер бар болза, дарый дыӊнадырын Көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ эргелели дыӊнадып турар. Адрези: Кызыл хоорай, Московская кудумчузу, бажыӊ 2 А. Харылзажыр телефону 8(39422)5-46-46. Электроннуг адрези: tu23fitonadzor17@fsvps.gov.ru.
Көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ эргелелиниӊ медээлеринден
Р. ДЕМЧИК белеткээн.
«Шын» №87 2023 чылдың ноябрь 15