Апрель ай малчыннарга эң-не дүшкүүрлүг үе. Кышты хүр-менди ажып эртип алырга, улаштыр мал оолдаашкыны эгелээр. Амгы үеде мал оолдаашкыны кидин түлүк чоруп турар.
Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының дыңнадыы-биле, бо хүнде республикада 420 ажыг муң төрүүр шээр мал бар. База ол ышкаш план ёзугаар бода малдың баш саны 300 ажыг муңга көвүдээр ужурлуг. Бызаалар 60 ажыг муң, а кулуннар 30 муңга. Чаңгыс малды безин төрүдүп алыры нарын айтырыг. Ынчангаш Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг сургуулдарны болгаш ажыл чок хамаатыларны көдээ ишчилерге бо хайымныг үеде дузалал ажылдарынче хаара тударын кыйгырган. Чүге дизе тус черлерниң чамдык чагыргалары чогуур хемчеглерни баш удур чорутпаан. Тываның Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы биле Тываның Өөредилге яамызын аныяктарны сакман ажылдарынче хаара тудар ажылды күштелдирер даалганы берген.
“Мал оолдаашкыны бистиң эрес-кежээ малчыннарывыска эң-не харыысалгалыг болгаш дүшкүүрлүг үе. Ынчангаш ынаар улуг кичээнгейни салыр ужурлуг бис. Малдың чаш төлүн арттырып алырывыстан республиканың эът аймааның курлавыры хамааржыр болгай. Тус черлерниң чагыргаларының даргалары ол угланыышкынны дорт харыылап турарлар. Апрель – бистиң көдээ ишчилеривиске улуг шылгалда” — деп, Владислав Ховалыг демдеглээн.
Бо кыш чылыг эрткен болгаш мал оолдаашкыны озал чокка хүр менди эртип турар деп, Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнадып турар. Малдың баштайгы төлдери мартта-ла көстүп эгелээн.
“Амдыызында барыын кожууннарда мал оолдаашкыны эки чоруп турар. Чүге дизе бо удаа час ол черлерде эртежик дүшкен. Мурнуу кожууннарның малчыннары чаа-ла бир дугаар чаш малдарын ап турар. Ынчап кээрге оларга май төнчүзүнге чедир малы оолдап кээр” — деп, Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының килдис начальниги Адыгжы Аңгакпан дыңнадып турар.
Барыын-Хемчиктиң малчыннары бо үеге чедир эң хөй шээр мал төлүн алган. Ол ышкаш Бии-Хем, Таңды болгаш Сүт-Хөл кожууннарда көргүзүглер эки. Бода мал оолдаашкыны-биле Барыын-Хемчик бирги одуругда, оон аңгыда, Бай-Тайга биле Таңдыда база шылгарап турарлар. Эрткен чылга деңнээрге, бо чылдың көргүзүглери кайгамчык болуп турар. Чүге дизе чымчак кыштың ачызында малдың деңгели шыырак болган.
Мал оолдаашкыны дээрге чүгле бирги чада, эң кол сорулга — малдың чаш төлүн өстүрүп, кадагалап алыры. Ынчангаш аарыгларга удур профилактиктиг хемчеглерже болгаш хүн бүрү чип турар чемижинче, оон аңгыда, кажаа-хорааны таарымчалыг байдалга тударынче улуг кичээнгейни угландырары чугула деп, көдээ ажыл-агый специалистери демдеглеп турар.
“Чаш малды кадагалап алыры малчыннарның боттарындан дыка хамааржыр, ылаңгыя кажааларын арыг-силигге тудары кол. Оон аңгыда, үе-шаанда тарылганы болгаш витаминнер сыкыртылгазы база улуг рольду ойнап турар. Мал төлүнге янзы-бүрү витаминнер болгаш шынарлыг чемиш чугула херек. Төрүттүнген соонда, бир неделя болганда, чогуур процедураларны албан чорудар ужурлуг” — деп, килдис начальниги Адыгжы Аңгакпан тайылбырлаан.
Ынчап кээрге мал эмчизинге удаа-дараа шинчидери болгаш чогуур үеде тарылга алыры – мал-маганның кадыкшылының үндезини, ооң түңнелинде бедик шынарлыг продукция алыр кол барымдаазы. Ниитизи-биле мал оолдаашкыны апрель төнчүзүнге чедир уламчылаар.
Бо хүнде республиканың көдээ ажыл-агыйларында немешкен мал бажы:
хураганнар — 66,8 муң баш (салдынган планның 29,5 хуузу);
анайлар — 15,9 муң баш (салдынган планның 21,5 хуузу);
бызаалар — 8,3 муң баш (салдынган планның 13,5 хуузу);
кулуннар — 762 баш (салдынган планның 2,6 хуузу).
Олча ОНДАР.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №13 2025 чылдың апрель 10
