Кызыл хоорайга Арбатты 2014 чылда кылган. Оон бээр 8 чыл эрткен. Найысылалдың төвүнде хөй кижи чыглыр бо черниң амгы үеде эдилели кандыг болуп турар? Хоорайның база бир барыксанчыг булуңу деп чугаалап болур бе? Ында кижи сонуургаар кандыг хемчеглер эртип турар?
Бо болгаш өске-даа айтырыгларга харыы дилеп, чоннуң бодалын айтырган бис. Баш бурунгаар сагындырып каар чүүл, кижилер аттарын билдингир чылдагаан-биле өскерткен.
Ульяна, хууда сайгарлыкчы, 50 харлыг:
– Бо Арбатты ажытпаанда-ла, маңаа чүү-хөө садып, ажылдап турган мен. Ооң мурнунда машина оруу турда, дыка хайымныг, дааш-шимээнниг, девиденчии кончуг турган. Арбатты кыла бээрге, кезек сайгарлыкчылар дыка амырап турган бис. Ажыдыпканда, дыка чараш, хостуг, ажы-төлүн эдертип алган улус агаарлап кылашташкан, эки турду. Чоорту бо черге эзириктер чыглып, улус олурар сандайларны ээлеп алгаш, пиво ижип, кара чудун көргүзүп, хайыраан Арбаттың сузун базып кааптылар. Хүннүң-не мында ажылдап кээп турар улуска халалыы кончуг апарган. Ылаңгыя чайгы үеде, даң бажында безин, арны-бажы ыжык апаргылаан эзириктер алгырышкан, чогушкан турарга, кижи чөгенир. Олар бо Арбаттың ээлери дег дөмей чаңнаар. Оода анаа кылаштажып турбас, оорланырлары база бар. Бичии-ле көрбейн баарга, делгеп алган бараанның бирээзин апкан болур. Оон ыравайн чыда-ла, ону каш акшада эрткен-дүшкен улуста саткан турар таварылгалар бо-ла болгулаар. Чамдыкта полиция-даа кыйгырар ужурга таваржы бээр бис. Ырак-чооктан кандыг-даа улус бир дугаарында хоорайның төвү боорга, Арбатка кээр. А мында чогушкан, чалчышкан эзириктерден көскүлең чүү-даа чок. Чүдээн көрүңер даан! Бо арага ижер, доктаамал чурттаар чери чок, тояанчыларны Арбаттан шуут ыратпас болза, ат болду-ла! Шуптузун туткаш, күш-биле бир черге ажылдадыр болза эки деп бодаар мен. Сезон аайы-биле сиген кестирип, картошка ажаадып, малчыннарның кажаа-хораазының өдээн-даа аштадып болгай.
Өшкү-Саар, үш ажы-төлдүң авазы, 35 харлыг:
– Кожуундан келгеш, черле бо төптү таварып, садыг төптеринден садыгланыр улус бис. Школа кирер уруг-дарыгга идик-хеп, ном кыдырааштарны Арбатка сайгарлыкчылар чиик өртектерге сада бээр чүве. Бо келгеш, эзириктерниң хөйүн кайгап тур бис. Арага садып ижер ынча хөй акшаны та кайыын тып ап турар чүве. Бо кижи ажы-төлге чедиштирер дээш, каш акшазын камнап, кевин-херекчок чүүлдер сатпайн, камнап чорда-ла, чедишпейн баар чорду. Ол эзириктерниң аразында ажы-төлдүг, өг-бүлелиг улус база бар боор. Өг-бүлезинге оларның дузазы-даа чок улус боор ийин. Ылаңгыя эр кижилерниң хөйүн. Улуг-ла кырываан, көңгүс аныяк улус. Күс келгенде, арага садып алырының орнунга, ажы-төлүнге ном, кыдырааштан садып берзе. Чөгенчиг чүве-дир ийин. Мындыг улусту та канчаар эде кижизидер боор чүве, билбес мен. Кижи бүрүзү боду эде-хере тырттынмас чүве болза, бо байдал соксавас деп бодаар мен.
Артур, студент, 23 харлыг:
– Арбатта Wi-Fi бар. Чамдыкта телефонда акша төне бээрге, интернет хереглей бергеш, халас коштунар Wi-Fi ажыглаптар дээш, кээрге, олурар сандайлар долдур эзириктер болурга, анчыгзынгаш, кылаштап чоруптар чордум. Бо арагага сундулуг улустуң Арбаттан ыравас чүвези, эрткен-дүшкен таныыр улустарындан 10, 20 акшалар диленир дээш ындыг. Ынчап тургаш, арага өртээн чыып алгаш, маңаа-ла ижип хүнзээр. Полиция оларны эзириктер сергедир черге чүгле үш шак тудар эргелиг, оон база салып чорудуптарга, катап база маңаа кээр. Орузу-даа бар, тывазы-даа бар. Аразында аныяк уруглар безин бар. Пятница санында маңаа “Хөгжүмнүг Арбат” болуп турарын сонуургаар мен. Ынчалза-даа база-ла каракка анчыг чүве ол-ла эзириктер ында үен-даян танцылаан турар. Кандыг-даа солун хемчег болурга, эзириктер ооң сузун базып кааптар. Бо арагалап чоруур улусту бир аңгы черге чыып, күш-биле халас ажылдадыр болза, кезээр боор оң.
Чечекмаа, пенсионер, 65 харлыг:
– Россельхоз банкыдан ай санында пенсиям алыр кижи мен. Банкыже кирип кээрге, эзирик-даа улус оочурлап турар боор, оларның чыт-бузу ол албан чериниң иштин дола бээр. Дыка эпчок. Эскереримге, пенсия үлээр хүнде Арбатка эзириктер шуут эңдерли бээр чораан. Ол каш акшазын алгаш, бөлүглешкен соонда, ол-ла сандайларга олурупкаш, эгелээр. Шаанда, совет үеде, мындыг арага ижеринге сундулуг, ажыл-агый кылыксавас улусту ЛТП (лечебно-трудовой профилакторий) – арагадан эмневишаан күш-биле ажылдадыр профилакторийлерге тудуп турган. Ол черден үнгеш, эттинип, арагадан адырлып, амыдырал-чуртталгазын экижидип чоруй баар улус эвээш-даа болза, бар боор чораан. Ам ындыг чүве-даа кайда боор, кижи бүрүзү кара туразында чурттап чоруур шаг ышкажыл. Оода аныяк-өскен хөй боорга, кижи муңгараар чүве-дир. Көрүңер даан, улустуң хайыралыг кара чаңгыс кончуг дээн оолдары хары черде чок болуп турда, бо арага ижип, кылыр ажыл тыппайн чоруур аныяк оолдарны ынаар чүге чорутпас чүве ирги деп-даа, бодаар-дыр мен. Арагачылар аразында орузу-даа, тывазы-даа бар. Дөргүл-төрел чок тыва кижи чок-тур ийин. Арагалап чоруур төрелин олар холга ап, чагып-сургаар болза эки.
Мира, хоорайның чурттакчызы, 45 харлыг:
– Бо Арбатка чогум ажыктыг хемчеглер эрткилээр. Байырлалдар-даа хүннеринде, анаа-даа хүннерде. Ылаңгыя эмчилер бо-ла хемчеглер эрттире бээр, хан базыышкынын хынадып-даа алыр чордум, рентген машиназы база бо-ла турупкан турар. Поликлиникага узун оочурга турарының орнунга, чорук аайы-биле өкпе, хөрек-даа хынадып алыр. Чогум шаанче Арбатты шын ажыглап турар деп бодаар мен. Чүгле эзирик улус үзүлбес, оозу чуттуг. Бо айтырыгны хоорайның дарга-бошкалары каш чыл дургузунда канчаар-даа шиитпирлеп чадап кааны ол ыйнаан. Байдал өскерилбес-даа.
Арбатка херек кырында чонга ажыктыг хемчеглер үзүктел чок эртип турар. Чоокта чаа, пятница санында 16.00 шакта “Хөгжүмнүг Арбат” мөөрей эртип турган. Янзы-бүрү акциялар доктаамал эртер. Корум-чурум тудар айтырыгны шиитпирлээр ужурлуг албан черлери, шагдааларның талазындан ажылды экижидери негеттинип келген. Ынчанмыже, эң-не кол айтырыг – Арбаттан эзириктерни ырадыры, кайнаар ырадыры, ам-даа билдинмес артпышаан.
К.МОНГУШ.
