ЭМЧИНИҢ СҮМЕЗИ
Чай дүшкен. Изиг хүннер эгелээн. Ооң-биле кады бойдуста бар бүгү-ле янзы-бүрү ызырар, шагар чалгынныг курт-кымыскаяк база шимчеп, оттуп келгеннер. Оларга дүктүг-ары, тас-ары, маас, шаашкак, черлик-ары, ызырар ымыраа, ыргак-сээк болгаш оон-даа ѳске ызырар, шагар курттар хамааржыр.
Хөй-ле таварылгаларда арылар кижилерни бо-ла шапкан болур. Арыга шактыргаш-даа, тоовас кижилер база турар. Ары шаптарга, дораан эът-кежи кижип, кызып, ыжып, кежинге калбак шивишкилер тыптып, бажы дээскинип, кускузу кээп, бергедеп эгелээрлери база бар. Чамдык таварылгаларда харын-даа кижиниң тыныш органнарын бергедеди берип болур: боостаа дуй тудуп, кижидип, тыныш чедишпестеп, үнү шедиргеленип болур. Эң-не берге таварылгада ханының базыышкыны кудулап, чүрек, хан-дамыр талазындан бергедээшкиннер (шок) бооп болур. Ынчан кижиге үе-шаанда дүрген дуза чедирбес болза, ол кижиниң амы-тынынга айыылдыг байдал тургустунуп болур. Ындыг улус үргүлчү аллергияга удур эмнерни бодунга ап чоруур болза эки.
КУРТ АЙМААНГА ЫЗЫРТПАС ДИЗЕ, ЧҮНҮ КАНЧААРЫЛ?
Аңаа хамаарыштыр дараазында медээни кичээнгейге алырын сүмелеп болур. Рыноктарга, базарларга, кат-чимис садып турар черлерге ары кѳвей чыглыр. Ындыг черлерни оюп чорууру чугула. Даштыгаа чигирзиг чем, мороженое чивес.
Кижиниң кеткен хевиниң өң-чүзүнүнден база хамааржыр. Өңгүр чечектерлиг болгаш кара ѳңнүг хеп кедерге, ызырар курт аймаа кончуг чыглыр. Ак, ногаан, хүрең хепке олар чыылбас.
Үнүштерден, чечектерден кылган чыттыг суглар (духи аймаа) ажыглавас болза эки. Ооң чыдынга арылар дыка ынак.
Арга-арыгже, хову-шѳлдерже дыштанып чорупкаш, бүгү-ле чигирзиг чемнерни дуглаар. Чигирзиг суксуннар саваларын ажык тургуспас. Чүге дээрге ынаар арылар киргеш, кижиниң аксы, дылын шаптып болур.
Арга-арыгга ары ѳѳ туруп болур черлерге кичээнгейлиг болуп, ары ѳглерин оюп кылаштаар. Ары ѳѳн баспазы-биле сигенге кызыл-даван кылаштавазы чугула. Ары уязының чанынга ары кажан-даа ѳлүрбес. Ол айыылды эскерип кааш, тускай суук бүдүмелди үндүрүптер. Ол бүдүмелдиң чыды ѳске арыларны кижиже ѳѳрү-биле халдааш, шагарынче албадаптар.
АРЫ ШАПКАН ТАВАРЫЛГАДА КАНЧААРЫЛ?
Арының шагар чери (жало) кеште артып калган болза, ону кончуг дүрген ап каапканы дээре. Ооң шаккан черин иткилеп, базып болбас. Хораны ханче тарай берип болур. Ары шаккан черге соок чиңнээшкинден дораан кылыр. Ары хоранынга алзыычал кижилерге ары шаккан черниң үстүнден дораан боой шарааш, кончуг дүрген аллергияга удур эмни ижерин сүмелеп турар. Байдал арай берге болза, дүрген эмчи дузазын алыры-биле эмнелгеже баар. Бир эвес үргүлчү ындыг бергедээшкиннер таваржып туруп бээр болза, эмчинин тускай сүмезин алыры чугула. Эки дыштанылганы силер бүгүдеге күзедим!
Алдынай МОНГУШ,
Республиканың 1 дугаар эмнелгезиниң аллерголог-иммунолог эмчизи.
"Шын" №54 2024 чылдың июль 20