Адалар хүнүнге уткуштур Каа-Хем кожууннуң Кундустуг суурунуң чурттакчызы, 6 ажы-төлүнүң үлегерлиг ачазы Алексей Ак-оолду өг-бүлезиниң дугайында, ада кижиниң уруг-дарыг кижизидилгезинге ролюнуң дугайында чугааже чалаан бис. Ам аңаа сөс:
– Бодум Татьяна Ивановна, Каадыр-оол Кара-оолович Ак-оолдарның беш ажы-төлүнүң, менден бичии дуңмам чок апарган соонда, хеймери апарган мен. Ук төөгүвүс черле Кундустуг суурдан. Ачам бо хүнде аравыста чок, авам 65 харлыг, ам-даа биске чагыг-сөзүн берип, чанывыста чоруур.
Школаны Кундустугга дооскаш, Москваның күрүнениң арга-арыг университединче 2007 чылда өөренип киргеш, 2013 чылда арга-арыг инженери эртемниг доостум. Чанып келгеш, эртемим аайы-биле бир чыл ажылдааш, акша төлевири амыдыралга чедишпес боорга, оон үнген мен. Өг-бүлем азыраары-биле боттуң ажыл-херээн чогудуп, хууда холушкак барааннар садыын ажыткан бис.
Уругларым авазы Елизавета Валерьевна-биле 2007 чылда студентилеп тургаш-ла, кады чурттай берген бис. Ол Москвага Россияның күрүнениң туризм болгаш сервис университедин информатор-аналитик кылдыр дооскан. Лиза интернационалчы өг-бүлениң чаңгыс уруу. Ачазы Валерий Николаевич Лопаев чуваш омак-сөөктүг, авазы Татьяна Ак-ооловна Оюн Таңды чурттуг. Катым бо суур чаа туттунуп турда, тудугжулап келгеш, ол олчаан Лизаның авазы-биле маңаа чурттап артып калган.
Уругларым авазы 3 оол, 3 кысты чырык черге чаяап, мындыг улуг аас-кежикти меңээ сөңнээнин дыка үнелеп чоруур мен. Уругларывыс улуу 16 харлыг, бичиизи 1 харлапкан. Өг-бүлевис саны көвүдээн тудум, эп-найыралывыс улам быжыгып, амыдыралда таваржып кээр бергелерни демниг ажып эртип, чок чүвеге хомудавайн, бар чүвевиске өөрүп чурттап чор бис.
2017–2020 чылдарда Кундустуг сумунуң Төлээлекчилер хуралының даргазынга соңгуттуруп-даа турдум. Кажан 2021 чылда “Кыштаг” программа эгелей бээрге, аңаа киришкеш, мал ажыл-агыйынче шымныгып кирген мен. Ол күрүне программазы биске дыка улуг деткимчени көргүскенин демдеглевес аргам чок. 20 инекти хүлээп алгаш, ийи чыл өстүрүп кадаргаш, программаның негелдези ёзугаар 20 инекти улаштыр күрүнеге эгиткен мен. Оон артканы хуу малым болуп, бо хүнде элээн өзүп көвүдээн. Улаштыр бода мал өстүрүп, малчын кижиниң чымыштыг ижин кылып, ажы-төлүм мал ажылынга сонуургалдыг болзун дээш, тыва ёзу-чаңчылдарны өөредип, ак чемни канчаар кылырын көргүзүп берип турар бис.
Бо-ла бүгү ажыл-агыйны чогударынга өг-бүлемниң деткимчези мени сорук киирип, хей-аъдым көдүрүп чоруур. 14 харлыг оглум чайгы дыштанылгазында инекти-даа, чылгыны-даа кадарыптар апарганынга өөрүвес аргам чок. Уругларым авазы информатика башкызы кылдыр билиин бедиткеш, школада ол эртемни башкылап турар. Амгы үеде уруг азыраар шөлээде. Кады чурттаан эжимниң ажы-төлге ынаан, эвилең-ээлдек аажы-чаңы, аъш-чемге холу элбек болганын үнелээр мен.
Елизавета Валерьевна өөнүң ээзиниң ол чугаазынга улажып немеди:
– Өг-бүлеге ийи-чаңгыс билишпейн баар чүүлдер турар-даа болза, уруг-дарыывысты эпчок чүүл дээш кончуп, оларже үн бедидерин болдурбазын кызыдар бис. Бажыңга ийи бодувус карактарывыс көржүпкеш-ле, чүвениң чылдагаанын билип каар бис. Өөм ээзи ажы-төл кижизидилгезинде кол рольду ойнап турарын деткиир мен. Оол кижи – эр кижиниң ижин кылыр, кыс кижиниң ажылын уруглары кылыр кылдыр кижизидип турар. Оон аңгыда 14 харлыг оглувус колдуунда чүгле орус дылга чугаалаар боорга, төрээн дылын албан билир ужурлуг дээш, ачазы өөредип келген түңнелинде оглувус тывалай берген.Улугну улуг деп, бичиини бичии деп хүндүлээри – өг-бүлевистиң кол дүрүмү. Ол ышкаш кижи бүрүзүнүң төрүттүнген хүнүн демдеглеп, оларның алыксаан белээн баш бурунгаар албан белеткеп бээривис чаагай чаңчыл апарган. Уругларым ачазының туруштуг, кылыр дээн чүүлүн албан эчизинге чедир кылып алыр аажызын чоргаарал-биле үнелээр мен. Бир катап ада-ием бажыңывыска келгеш, күдээзиниң уругларын чассыдып олурганын көргеш, шуут магадаан. “Кандыг кончуг уругларынга ынак күдээлиг кижи боор мен!” — деп, авам чугаалап турду.
Ынчангаш Адалар хүнүн уткуштур уруг-дарыымның ынак ачазынга болгаш шак-ла ындыг хөй ажы-төлдүг адаларга быжыг кадыкшылды, аас-кежикти күзедим! – деп, чаа-ла 36 харлыг алды ажы-төлдүң ынак авазы Елизавета Ак-оол чугаазын доосту.
К. МОНГУШ.
Чурукту Ак-оолдарның хууда архивинден алган.
“Шын” №40 2025 чылдың октябрь 16
