Өг-бүлениң үнелиг чүүлдери бистиң ниитилелдиң кол кезээ апарган. Ынчангаш иелерни болгаш чаштарны деткиири кол рольду ойнап турар. Амгы үеде дыка хөй аныяк өг-бүлелер ажы-төл кижизидилгези-биле холбашкан бергедээшкиннерге таваржып турар болганда, күрүнениң талазындан деткимчениң янзы-бүрү хевирлериниң бары өөрүнчүг.
Амыдыралда аныяк ие кижиниң хүн бүрүде сагыш човаар чүүлдери-ле хөй. Оларга чаш төлдү чемгерери, уруглар садынче чедиргеш алыры, ажылче үезинде чедери дээш оон-даа өске. Бо бүгү ие кижиге амыр эвес болза-даа, аңаа көрдүнген деткимчелер аваларның чымыштыг ажыл-ижин чиигедип турар. Хөй-ле херээжен кижилерге күрүне программалары дузаны кадып, сааттыг үезинде база уруг төрүттүнүп келирге, янзы-бүрү төлевирлерни алыр арганы бээр. Ие кижи үезиниң хөй кезиин ажы-төлүнүң кижизидилгезинче угландырып, ынакшылын чогууру-биле өргүзүн дээш, күрүне оларже сагыш салып, акша-хөреңги талазы-биле бергедээшкиннерни чиигедип берип турар.
Бистиң республикада база иелерни болгаш чаштарны деткиир дараазында хемчеглер көрдүнген:
Үш дугаар азы ооң соонда төрүттүнген уругларга үш харлыынга чедир ай санында акша төлевири хамааржыр. Ону 2024 чылда 3809 кижи алган болза, а бо чылын 1292 уруг ап турар.
Хары угда ийи азы оон хөй төл төрүттүнген таварылгада чаңгыс катап төлевирни бээр. Ооң мурнунда-даа, бо-даа чылын ону 40 кижи алган.
Беш дугаар азы ооң соонда төрүттүнген төлге регионалдыг ие капиталын эрткен чылын 230, а бо 2025 чылда 191 кижиге берген.
Чурттаар оран-сава болгаш коммунал ачы-дуза төлевирлеринге чиигелделер база хамааржыр. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге чурттаар оран-сава болгаш коммунал ачы-дуза чарыгдалдарының түңү ниити орулгазының 15 хуузундан ажып турар болза, чиигелдени алыр эргелиг. Бо категорияга хамаарышпас улуска ол хемчээл 22 хуу болур. Ону 2024 чылда 5500, а бо чылын 4455 кижи алыр аргалыг болган.
4 азы оон хөй ажы-төлдүг орулгазы эвээш өг-бүлелерге «Социал хөмүр» төлевилели-биле база адрестиг социал дузаны көргүзүп турар. Эрткен чылын ооң алыкчыларының саны 2856, а бо чылын 3133 кижи.
Социал ачы-дуза хереглеп турар уругларга кадыкшылын быжыглап, дыштанып алыр арга база көрдүнген.
ЧАА ДЕТКИМЧЕ ХЕВИРЛЕРИ
Ооң кырындан 2025 чылда элээн каш деткимче хемчеглери немешкен. Оларга хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң 5-тен 8 класста өөренип турар ажы-төлүнүң эртенги азы дүштеки чеминиң чарыгдалдарының кезээн компенсация хевиринге төлеп бээр.
Тускай шериг операциязының киржикчилериниң 5-тен 11 класстарда өөренип турар ажы-төлүнүң эртенги азы дүъштеки чеминиң чарыгдалдарының кезиин компенсация кылдыр ап болур.
Тускай шериг операциязының киржикчилериниң 1–11 класстарда өөренип турар уругларының муниципалдыг тургузуглар аразында доктаамал чоруп турар хөй-ниити транспортунга чораан орук чарыгдалдарының компенсациязын чаңгыс катап төлээр.
СОЦИАЛ КАМГАЛАДЫЛГА ФОНДУЗУНУҢ ДЕТКИМЧЕЗИ
База ол ышкаш РФ-тиң Пенсия болгаш социал камгаладылга фондузунуң Тыва Республикада эргелелдери иелерге болгаш чаштарга дараазында күрүне деткимчелерин көргүзүп турар. Оларга уругнуң төрүттүнгени болгаш кижизидилгези дээш ай санында пособиези (чаңгыс аай пособие), иштиг турганы болгаш божупканы дээш, уруг төрүттүнерге чаңгыс катап алыр төлевир, чаш уругну 1,5 харга чедир азырааны дээш ай санында алыр акша, уруг азырап алганы дээш, чаңгыс катап бээр пособие, өг-бүлеге бир дугаар төлү төрүттүнгенде азы азырап алганда ай санында бээр төлевирлер хамааржыр. Ол ышкаш РФ-тиң чаа субъектилеринде чурттап чоруур өг-бүлелерниң ажы-төлүнге социал деткимче хемчеглери база көрдүнген. Инвалид уруг ажаап-карактап турарларга немелде төлевирлиг дыштаныр хүннерни бээр. Инвалид уругнуң азы чажындан тура бирги бөлүктүң инвалидиниң ажылдавайн турар ада-иезинге болгаш өске-даа инвалид кижи ажаап-карактап турарларга ай санында төлевир, ие (өг-бүле) капиталы хамааржыр.
Ынчап кээрге, социал программалар чүгле хүн бүрүде амыдыралды чиигедип турар эвес, а келир үеже бүзүрелди быжыглаар. Кажан күрүне иелер болгаш чаштар дээш сагыш човап турда, бис ажы-төлүвүске чырык болгаш бүзүрелдиг эртенги хүннү тургузар аргавыс көвүдээр. Ындыг эгелээшкиннерниң чугулазын үнелээр херек. Олар ие болур деп шиитпирлеп алган хөй-ле кижилерге бүзүрелди эгидип, сорук киирер.
Чыжыргана СААЯ.
Чурукту Chad Al нейросетьтен алган.
“Шын” №26 2025 чылдың июль 10