Кижилерниң сагыш-сеткилин байыдар, төөгү-биле таныштырар черлерни (амгы үении-биле чугаалаарга, шөлдерни) Тывада тургузуп турары чоннуң Төрээн чуртту дээш чоргааралын көдүреринге, ооң төлептиг мөзү-бүдүжүн хевирлээринге улуг салдарлыг болуру чугаажок.
Кызыл хоорайда база бир ындыг чер тыптып, ол улам-на онзагайланып, республиканың найысылалының чурттакчыларының болгаш аалчыларының барып сонуургап көөр чери апарган. Ол дээрге күчүлүг Улуг-Хемниң эриинде Күжүгет Шойгу аттыг кудумчуда Уран чүүлдер сесерлии-дир. Бо сесерликти баштайгы тыва профессионал чурукчу Сергей Лаңзының 95 харын демдеглеп эрттирип тургаш, 2022 чылдың сентябрь 30-де ажыткан, ооң тураскаалын аңаа тургускан. Бо төлевилелди Тываның Баштыңының Хамааты ниитилелди хөгжүдериниң грантызының болгаш «Алдын скиф» коммерциялыг эвес организацияның деми-биле боттандырган.
Сергей Кончукович чурулга уран чүүлүнге балалбас изин арттырган чурукчу. Совет үеде Тывага болуп турган болуушкуннарны чурукчу бодунуң чуруктарынга мөңгежидип чураан. Тыва АССР-ниң литературазының болгаш уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, РСФСР-ниң алдарлыг чурукчузу Сергей Лаңзының чуруктарындан Ак-Довуракта асбест комбинады ышкаш улуг тудугларны республикага тудуп турганын, Маадыр ие болгаш Социалистиг Күш-ажылдың маадыры Үрүле Кандан ышкаш тургузукчу күш-ажылдың маадырларының овур-хевирин амгы үениң кижилери көрүп болур. Сергей Кончукович кайгамчыктыг салым-чаяанныг чурукчу чораан. Тываның хөгжүм-шии театрынга шиилерниң каасталгазын кылып, Тываның ном үндүрер чериниң номнарын каастап, чурулга уран чүүлүнүң аңгы-аңгы чогаадыкчы угланыышкыннарынга ажылдап чораан.
Уран чүүлдер сесерлиин Тываның Баштыңының Хамааты ниитилелди хөгжүдериниң грантызының болгаш «Алдын скиф» коммерциялыг эвес организацияның деми-биле боттандырган. Аңаа Тываның уран чүүлдериниң эң шылгараңгай ажылдакчыларының хөрек тураскаалдарын, ус-шеверлерниң сиилбип сомнаан скульптурлуг ажылдарын тургузарын планнаан турган. Планнаттынган ажылдар херек кырында бүдүп турар.
Тыва Арат Республиканың ССРЭ-ниң составынга киргениниң 80 чылында «Ажык дээр адаанда галерея» деп биче хевирниң скульптурлуг ажылдар делгелгезиниң байырлыг ажыдыышкыны октябрь 9-та болган. Республиканың культура сайыдының бирги оралакчызы Дандар Сарыглар делгелгениң киржикчилери ус-шеверлерге болгаш байырлыг болуушкунга чыглып келгеннерге уран чүүлдүң онзагай девискээринге «Ажык дээр адаанда галереяның» ажыттынганы-биле байырны чедирип, Уран чүүлдер сесерлии моон-даа соңгаар улам чараштыр хөгжүп, культураның болгаш уран чүүлдүң база бир төвү апаар деп идегелди илереткен.
«Ажык дээр адаанда галерея» мөөрейинге даш чонар он бир ус-шевер киришкен. Оларның аразындан бирги чергениң шаңналынга Александр Баранмаа, ийиги чергениң шаңналынга Алим Хертек, үшкү шаңналга Экер-оол Салчак төлептиг болганнар. Тиилекчилерге дипломнарны болгаш акша шаңналдарын тывыскан.
«Ажык дээр адаанда галерея» мөөрей-төлевилелди Тываның чурукчулар эвилели, Тываның Баштыңының Хамааты ниитилелди хөгжүдериниң грантызы болгаш «Алдын скиф» коммерциялыг эвес организация боттандырганнар.
Ш. МОҢГУШ.
Буян Ооржактың тырттырган чуруу.
«Шын» №78 2024 чылдың октябрь 12
