Тываның тудуг техникумунуң Шагаан-Арыгда салбырында чаа мастерская ажыттынган. Ам аңаа электри септекчилерин (электромонтёр) өөредип эгелээр. Ол республиканың өске-даа техникумнарында чаа дериг-херексел-биле четчелээн 11 мастерскаяның бирээзи. Чаа 2022 – 23 өөредилге чылының эгезинде эң-не хереглелдиг мергежил – электромонтерга өөренип алыр арганы бээр мастерскаяның байырлыг ажыдыышкыны сентябрь 5-те болган. Аңаа ТР-ниң өөредилге сайыдының бирги оралакчызы Владимир Монгуш киришкен.
– Бо ажылдың эгези бир чыл бурунгаар-ла эгелээн чүве. Техникумнуң башкылары федералдыг конкурска киржири-биле бүгү документилерни долдуруп белеткээш, билдириишкинни кииргеш, тиилекчилер аразынче кирген. Ооң ачызында бо хүнде республиканың техникумнарынга ажыттынар 11 мастерскаяның алды дугаарын ажыдып турарывыс бо. Федералдыг конкурска ойнап алган акша-хөреңги-биле үениң негелдезинге дүүштүр кылган чаа технологиялыг дериг-херекселдер-биле дерип каан чаа мастерскаяларга көрдүнген стандарт ёзугаар сургуулдарны ажылчы мергежилдерге өөредип эгелээр. Ол чүл дээрге, бир дугаарында, чедип алган мергежилиниң аайы-биле, чүгле Тываның иштинге эвес, республикадан дашкаар каяа-даа ажылдаар аргалыг апаар. Ийиде, электромонтёр бо хүнде база бир эң-не хереглелдиг мергежилдерниң бирээзи болганда, ону дооскан сургуулдар келир үеде бүзүрелдиг акша-шалыңныг ажылдыг болур магадылал бар. Өске чылдарда республикадан дашкаар ажылчы мергежилдер аразынга профессионал деңнелин хынаан мөөрейлерге киржип чеде бээрге, ында көңгүс аңгы, чаа технологиялыг дериг-херекселдер бар болурун мооң мурнунда киржикчилер көрген. Ынчангаш федералдыг деңнелге бедик чедиишкиннеривис эвээш болуп турган чылдагааны ында. Ам бисте шак-ла ындыг дериг-херекселдер бар. Оларны республиканың өске-даа техникумнарынга салып, чаа мастерскаяларны ажыдар бис. Бо чаа өөредилге чылында кылыр ажылдарывыс хөй. Башкыларга болгаш сургуулдарга чедиишкиннерни күзедим – деп, оралакчы сайыт Владимир Маадырович мастерскаяның байырлыг ажыдыышкынының киржикчилеринге күзээн.
Тудугга хамаарышкан мергежилдер
“Тываның тудуг техникуму” ТР-ниң күрүнениң бюджеттиг профессионал өөредилге албан чериниң директору Радислав Наважап:
– Чылдан чылче кандыг-даа өөредилге черлеринде чаартылгалар кылдынып турар. Бистиң техникумувус федералдыг мөөрейге киришкеш, тиилекчилер аразынче киргени өөрүнчүг. Аңаа тиилеп алган грант ёзугаар 22 сая рубль-биле республиканың техникумнарының материалдыг баазазын чаартып, 11 мастерскаяларга чаа үениң дериг-херекселдерин салып, ажыдып эгелээн бис: Кызылдың транспорт техникумунга – 2, Тываның политехниктиг техникумунга – 3, Тываның тудуг техникумун- га – 6 (Шагаан-Арыгда салбырынга – 2, Кызылга – 4). Ооң мурнунда чылдарда турган профтехучилищелерни техникумнарже шилчиткени, ажылчы мергежилдерни ам-даа калбартыр арганы берип турар. Кайда-даа тудуглар хөй туттунуп турар болганда, тудугга хамаарышкан тускай мергежилдиг специалистер хереглелдиг. Бистиң техникумнуң Шагаан-Арыгда бо салбырында колдуунда чуртталга-коммунал ажыл- агыйынга, тудугга хамаарылгалыг мергежилдерге өөредип эгелээн. Ол дээрге сантехниктер, каңнакчылар, электромонтерлар болгаш чылыдылга системазынга хамаарышкан ажылдарны кылып билир болгаш өске-даа мергежилдерлиг сургуулдарны доостуруп турар. Бо чылын салбырга электри септекчилерин өөредир мастерскаядан аңгыда, каңнакчыларны чаа технология ёзугаар өөредир мастерскаяны база ажыдар бис. Шиңгээдип алганывыс 22 сая федералдыг акшаларга немей тус черниң бюджединден 3 сая 500 муң рубльди үндүрген – деп, Радислав Николаевич чугаалаарга, аңаа улажып Шагаан-Арыгда салбырның эргелекчизи Михаил Билдей-оол чаа өөредилге чылының эгези мындыг чаартылгалардан эгелеп турарынга өөрүп, бо чаа мастерскаяларда салган бедик технологиялыг дериг-херекселдерге сургуулдар өөренип алгаш, регионалдыг болгаш федералдыг деңнелге WorldSkills Russia системазы-биле эрттип турар мөөрейлерге ам-на киржип болур дээрзин демдегледи. Ол системаның кол негелдези, чаа үениң стандарттарынга дүүштүр практика кырында ажылдап шыдаар сургуулдарны доостурары болуп турар.
Доозукчулары шупту ажылдыг
Чогум чаа мастерскаяның оран-савазы таваандан тура чаа туткан тудуг эвес, а эргиде турган техникумнуң сургуулдарының чемненир чери – столоваяның оран-савазын ийи үзе өрээлдээш, чаартыр септеп, чылыдылга системазын аңгы киирген. Ол бүгү ажылды чаңгыс неделя дургузунда хүлээникчи организация “Тыватудуг” АН кончуг дүрген кылып дооскан. Шак ындыг шалыпчы ажылы дээш ооң директору Артыш Кыргыска техникумнуң удуртулгазы четтиргенин илереткен.
Шагаан-Арыгда тудуг техникумунуң салбыры 1982 чылда профтехучилище кылдыр турустунган, 2017 чылда Тываның тудуг техникумунуң салбыры апарган. Ында 10 аңгы мергежилге сургуулдарны өөредип турар. Амгы үеде он бөлүкте 200 сургуул өөренип турар, колдуунда Улуг-Хем, Чаа-Хөл кожууннардан сургуулдар. 9 класс дооскан сургуулдар 2 чыл 10 ай өөренир, 11 класс доосканнар – бир чыл он ай өөренир. Бо хүнге чедир доозукчулары чаңгыс-даа кижи ажыл чок артпаан, шупту ажылдыг. Ол дээрге ажылчы мергежилдерниң хереглелдииниң бадыткалы. Ылаңгыя электри септекчилери “Тываэнергосбыт” организацияда ажылга тургустунуп ап турарын салбырның эргелекчизи чугаалаан.
20 олутче 100 кордакчы
Чаа дериг-херексел-биле четчеленген мастерскаяга сургуулдарны мастер Уран Дукар Дадар-ооловна өөредир. “Электри септекчизи азы электромонтёр деп мергежил колдуунда эр улуска тааржыр. Ынчангаш, колдуунда оолдар хөй өөренип кирип турар. Ындыг-даа болза, ооң мурнунда чылдарда ийи уруг база дооскан чүве” – деп, мастер сактып чугаалады.
Бо талазы-биле өөренип кирер дээн күзелдиг оолдар 20 олутче 100 ажыг кордакчы кирериниң шылгалдазын дужаап турганы база солун. Чүге дээрге социал четкилерде чарлалдарда электри септекчилери эң-не хөй хереглеттинип турар мергежилдерниң санынче кирип турар. Оон аңгыда, ажыл берикчилериниң аазап турар шалыңы база бедик, ылаңгыя соңгаар улуг хоорайларда.
Чоокку чылдарда республикага школа, уруглар садтары болгаш өске-даа хөй тудуглар туттунуп эгелээри билдинип турда, ылаңгыя тудуг талазы-биле ажылчы мергежилдерже аныяктарның кирип турары чөптүг.
К. Монгуш.
Чуруктар авторнуу.
