Бистиң аравыста амыдыралдың хөй-ле адырларынга четтигип, хүн бүрүде чаа-чаа чүүлдерни сонуургап, шиңгээдип, чедип ап чоруурлар барынга чоргаарланмас арга чок. Ылаңгыя аныяктар аразында ындыг улустуң көвүдеп турары өөрүнчүг.
Оларның бирээзи Кызыл-Мажалык суурга төрүттүнген найысылал Кызылдың чурттакчызы Орлана Монгуш. Ол күрүне ажылындан аңгыда, бодунуң ажыл-херээн хөгжүдүп, күзелдерин чедип ап чоруур идепкейжи аныяктар аразынче кирип турар.
БАШКЫЗЫ СОНУУРГАЛЫН ОТТУРГАН
Ооң авазы эмчи, ачазы шериг албанныг. Кызылдың 5 дугаар школазын чедиишкинниг дооскаш, Томск хоорайның күрүнениң медицина университединче өөренип кирип алган. Кажан 3 дугаар курска өөренип тургаш, акушер-гинеколог талазын сонуургап, ынаар ханылап кирип, херээженнер эмчизи болур күзели одунган. Ынчангаш ол талазы-биле бөлгүмнерже барып, янзы-бүрү мөөрейлерге, олимпиадаларга киржип чоруп турган. Бодунуң күзелин чедип алыр дээш, бар-ла аргаларны ажыглап турганы ол. Амгы үеде авазының изин истээн ёзулуг эмчи апарып, чер-чуртунуң херээжен чонунга ачы-дузазын чедирип, эвээш эвес чаштарның хин-авазы болуп чоруур. Орлананың акушер-гинекология талазын сонуургай бергени база бир онзагай. Өөренип турган үезинде профессор башкызын аажок магадаар, аңаа дөмей болуксаар турган.
Дээди өөредилге черин дооскаш, улаштыр ол-ла хоорайга ординатураны өөренир сорулгалыг турган. Ынчалза-даа Томскуда төлевир чокка өөренир олут чок болганы-биле Новокузнецк хоорайже өөренип чорупкан. Аңаа ийи чыл өөренгеш, сааттыг херээжен кижилерниң аарыгларын өөренир адырны доозуп алган.
ДУРЖУЛГА КИРИП АЛЫРЫ-БИЛЕ
Чаа дооскан аныяк специалист өскен хоорайы Кызылга келгеш, 1 дугаар божуур бажыңга ажыл-ишчи базымнарын эгелээн. Аныяк эмчилерни арга-дуржулга кирип алзын дээш, аңгы-аңгы эмнелгелерже, кожуун, суурларже чорудуп турары база онзагай. Алды ай дургузунда 1 дугаар божуур бажыңга ажылдааш, Бии-Хем кожууннуң Туран хоорайже ажылдап чорупкан. Аңаа база-ла ол-ла хире хуусаа дургузунда ажылдаар ужурга таварышкан. “Туранга ажылдап тургаш, эмчилер өрээлинге чурттап турдум. Ол үеде уруум биле өөм ээзи Кызылга турган. Ынчан уруум өзе берген болгаш, бергедээшкиннер турбаан” – деп, ол чугаалады. Черле алызындан идепкейжи кижи болгаш, түр када аңаа ажылдап турган үезинде хөй-ниити ажылдарынга база доктаамал киржип турган.
Бии-Хемден келгеш, Перинаталдыг төптүң клиника-диагностиктиг салбырынга төлденмес кижилер эмнээр кабинетке 4 ай ажылдаан. Улаштыр гинекологияга, иелерниң чиигээн соонда эмчи хыналдазы эртер кабинетке дээш ажылдаваан адыры-ла чок. Ийи дугаар уруун чиигээри-биле шөлээлеп тургаш, Барнаул хоорайга УЗИ специализи кылдыр өөренгеш, ультра-үн дузазы-биле шинчиир эмчи специализиниң шынзылгазын алган. Ооң соонда ажылдап үнүп келгеш, Перинаталдыг төпке өөренип алган адырының аайы-биле ажылдай берген.
МЕДИЦИНА КАБИНЕДИН АЖЫТКАН
Орлана Монгуш үргүлчү чаа-чаа чүүлдерге өөренип, билиин бедидип, сайзыралче доктаамал чүткүп чоруур кижилерниң бирээзи. Ол бодунуң хууда медицина кабинедин ажыдып алыр сорулгалыг турган. Амгы үеде ол боттанган. Эвээш эвес үе дургузунда ук күзелин боттандырып алыры-биле улуг ажылды кылган. 2019 чылда Красноармейская кудумчузунда хөй аал чурттаар бажыңның бирги каъдынга медицина кабинедин ажыдып алган. Кабинеттиң ажыл-ижин чаа-ла эгелеп чорда, коронавирус аарыы нептереп эгелээн. Ук аарыг-биле демисежиринге үлүг-хуузун киирери-биле кабинеттиң ажылын түр када соксаткан турган. 2022 чылдың төнчүзүнде, кажан аарыг чавырлырга, “Айдыс” деп аттыг медицина кабинединиң ажылы катап эгелээн. Кабинеттиң адын уруунуң ады-биле адап алганын аныяк эмчи демдегледи. Ында сааттыг херээжен кижилерге улуг-даа, бичии-даа хуусаазында, бичии уругларга баш мээзинге, чүрекке дээш чаш уруг төрүттүнүп келирге, бир ай эрткенде эртер ужурлуг УЗИ шинчилгелерин, улуг улуска ижин-баар, бүүректерге база шуптузун эрттирип турар. Оон аңгыда инфекционист, гастроэнтеролог, пульмонолог, аллерголог, иммунолог, педиатр, косметолог-эстетист дээш янзы-бүрү специалистер база ажылдап турар. Кол-ла чүве – кабинетте 20–30 чыл дургузунда ажылдаан арга-дуржулгалыг эмчилер ажылдап турар.
СААТТЫГ ИЕЛЕРНИ БЕЛЕТКЕП ТУРАР
Медицина кабинединден аңгыда, МЖК микрорайонунда сааттыг иелерге йоганы база эрттирип, бир дугаар чиигээр деп турарларга база өскелерге-даа канчаар чиигээрин, аңаа белеткенирин, чаш уруг төрүттүнүп келирге, канчаар эмзиреринден эгелээш өөредип, билиглер-биле чепсеглеп турар. Амгы үеде сааттыг иелерге гимнастиканы тускай бөмбүктер дузазы-биле эрттирип турар болза, чоорту суг иштинге сула шимчээшкинни эрттирерин планнап турар. Сааттыг иелерге суг иштинге сула шимчээшкин кылыры чиик-даа, кижиниң кадыкшылынга суг бүрүнү-биле ажыктыг дээрзин Орлана Монгуш чугаалады.
Ол ышкаш келир үеде “Айдыс” клиника боду аңгы оран-савага бүгү-ле чугула херек специалистер ажылдап турар болурун чедип алыр сорулганы Орлана салган: “Уруг савазында янзы-бүрү аарыгларны, кемдээшкиннерни кезиишкин дузазы-биле эмнээр эптиг байдалды тургузар бодалдыг мен”.
Орлананың херээженнер эмчизи болган күзелиниң бир чылдагаанын ол мынчаар чугаалаан: “Акушер-гинеколог кижи гинекология-даа, акушер-даа талазын эки билир ужурлуг. Ынчалза-даа мээң сеткилимге эң таарымчалыг чүүл – чаш уругну чырык чер кырынга уткуп, хүлээп алыры. Ие кижиниң өөрүшкүзү, чаш уругнуң төрүттүнүп келгени кижиге улаштыр ажылдаар күштү берип, сагыш-сеткилди чырыдып, чылыдып кээр. Ажыы-биле чугаалаарга, ёзулуг байырлал кылдыр санаар мен”.
КЫСКА ҮЕ ИШТИНДЕ СПОРТЧУ ЧЕДИИШКИН
Ийи дугаар уруу Айлинни чиигээн соонда спорттуң бодибилдинг хевири ооң база бир хоббизи апарган. Эгезинде бодунуң кадыкшылы дээш барып турган болза, чоорту тренери Байлак Монгуштуң сүмези-биле маргылдаага киржири-биле белеткенип эгелээн. Орлана Монгуш боду черле быжыг тура-соруктуг кижи болгаш, шын чемненилгени, үе-шакты доктаамал сагып тургаш, 8 ай дургузунда белеткенген түңнелинде, бодибилдинг маргылдаазынга киришкеш, 3-кү черге төлептиг болган. Бодунуң чедиишкининге аңаа дузалажып турган дуңмазы болгаш өөнүң ээзи Начын Монгуш олар улуг үлүг-хуузун киирген дээрзин ол чугаалады: “Неделяның 3 хүнүнде 1 шак дургузунда дуңмам уруумну алчып берип турган. Шын чемненилгени сагыыры база нарын эвес болду. Өөм ээзи кончуг таптыг граммнап тургаш, чиир чемимни белеткээш суп берип, мени аажок деткиир”. Деңзи эвээжедирде кол-ла чүве чигирлиг чемнер, хлеб, фастфуд, үске хаарган чемнер чивези болурун Орлана демдеглээн.
Аныяк эмчиниң ынча хөй чүүлдерге четтигип турарының чылдагааны – кылыр ужурлуг ажыл-ижин үргүлчү бижип, демдеглеп, бодунуң мурнунга сорулгаларны салып чоруур. Ооң күш кирип алыр аргазы – сноуборд. Дыштаныр хүннеринде Орлана, Начын Монгуштар өг-бүлези-биле даглар үнүп, чуңгулап, агаарлаарынга ынак.
/ Чыжыргана СААЯ.
Чуруктарны хууда архивтен алган.
"Шын" №27 2023 чылдың апрель 15
