| ОКТЯБРЬ 15 – КҮСКҮ БҮРҮЛЕР ЧЫЫР ХҮН |
Чылдың дөрт эргилдезинден күзүн бойдустуң шупту өңнери деңге көстүп келир: ак-көк дээр, маңган ак булуттар, тайгалар баштарында аккыр хар, шарлан, хадың, теректерниң сарыг, сарыг-кызыл, хүлер дег хүрең бүрүлери, мөңге ногаан ыяштар, дозур кара чодураалар, чиңгир кызыл рябиналар, долааналар.
Дүжүп баткаш, шылырткайнып, салдырткайнып чыдар бүрүлерниң адаанда көк ам-даа өңүн салбайн чыдар. Хөөлбектер кыдыглары кылагар чуга дош-биле чаакталып, аяс дээрни, алдын хүннү, сарыг, ногаан ыяштар будуктарын болгаш төрээн чериниң бойдузун чарашсынып топтаан кижини көрүнчүктелдирип чыткылаар. Кыжын доңмас кара-суглар шолурааш даажы-биле мөңге амыдыралдың ырын ырлавышаан. Эртен, кежээ сооп келгени-биле бажыңнарның чандаңнарындан ында-хаая дүргектиг кара ыш дээр шаар үнгүлээр. Ынаар, шала ыракта, даглар баары дөңгелчиктер куурарып, хөлегеленчек талазы каралдыр кылдыр, хаяларлыг черлер өкпең кылдыр чурукчуга бараалгаан-биле дөмей кончуг тода көстүп келир. Ынчангаш чылдың эң чараш үези – күс.
Күскү бүрүлер чыырының хүнү деп байырлал барын көңгүс чаа билип кагдым. Ону октябрь 15-те демдеглеп турар. Ук-төөгүзүн алырга, кажан, кым деп кижи чогаадып кааны билдинмес. Ынчалза-даа бойдустуң чаражын болгаш күскү өңнерниң дүлгээзинин, ылаңгыя алдын-сарыг бүрүлерни, чарашсынып магадаарынга тураскааткан деп билдингир. Бүрү бүрүзү бодунуу-биле онзагай, ында бойдустуң каазы сиңниккен. Оларны топтап, ылгап, чарашсынып көөрү – сеткил сергедир база бир арга. Шак ол чараш үени үр-даа болбайн, кыш солуптар болгай. Дүшкен бүрүлер база хүн келген тудум, өңү өскерлип, кадып эгелээр. Черниң алдын-сарыг хевизи чоорту хүрең өңче шилчиир. Оон ак энчек шуглаптар. Ол хүн күскү аргага, сесерликке агаарлаар, янзы-бүрү дүрзүлүг, өңнерлиг бүрүлерден чараш боондактар чыыр, гербарий кылдыр кадырар эң ховар, кайгамчык чараштарын аңгылаар, кым эң чараш, кым эң улуг, кым эң бичии бүрү тыпканыл деп мөөрейлежир, күс дугайында шүлүктерге аянныг номчулга кылыр, чурукка тырттыржыр дээш-ле өг-бүлелер, класстар, бөлүктер, ажылчын коллективтер хемчеглерни эрттирип болур. Миннип кээрге-ле, ажыл – бажың – ажыл, төлээр чээлилер, ипотека, соңгаар сургуул ажы-төлче чорудар акша, ТШО-да чоок кижизи дээш дүвүрел, уйгу чок дүннер, сарыг бүрү үезинде сарыннал апарган улуска ол-даа болза сагыш-сеткилди өөртүп, чылдып келир база бир чараш байырлал. Алдын күстүң каазынга карактарны, сагыш-сеткилди тааладып, хүннээректиг чылыг үелерни эрттирбейн, арыг агаарга селгүүстеп алырын утпаңар. Чогаадыкчы ажыл-иштиң кижилеринге чаа-чаа бодалдар төрүттүнер хуулгаазын күс дүжүткүр-ле болзун.
Надежда КУУЛАР.
Чурукту Шедеврум чураан.
“Шын” №40 2025 чылдың октябрь 16
