Россия Федерациязының Президентизиниң Сибирь федералдыг округта бүрүн эргелиг төлээзи Анатолий Серышев Красноярск хоорайда албан-ажыл аайы-биле чоруп турар.
Бөгүн бүрүн эргелиг төлээ Россияның Президент Администрациязының удуртукчузунуң оралакчызы Магомедсалам Магомедов-биле кады «2025 чылга чедир Россия Федерациязының күрүнениң национал политиказының стратегиязын боттандырарынга Россия Федерациязының субъектилериниң күүсекчи эрге-чагырга органнарының практиказы болгаш сорулгалары дугайында» семинар-хуралды эрттирген.
Документиниң хуусаазы бо чылын төнер. Семинар-ужуражылга үезинде чоннарның чаңгыс демин быжыглаарынче, ниитилел-политиктиг турум чорукту хандырарынче, экстремизм болгаш өске-даа айыыл-халаптарны болдурбазынче угланган кады ажыл-чорудулганың үре-түңнелдерин бедидеринге херек немелде хемчеглерни ажылдап кылыры чугула деп, Анатолий Серышев ужуражылганы ажыдып тура демдеглээн. Сибирь федералдыг округтуң 10 субъектизинде 2020 чылда эрткен бүгү-российжи чоннуң чизезиниң түңнелинден алырга, 170 ажыг омак-сөөк чоннар чурттап турар.
Бүрүн эргелиг төлээниң чугаазы-биле алырга, сөөлгү чылдарда улуг хемчээлдиг тускай сорулгалыг ажылдар чоруттунуп, чуртта национал политиканы боттандырар система тургустунган. «Стратегияда быжыглаан арга-хевирлер үениң шенелдезин эрткен, ооң иштинде Россияның сөөлгү чылдарда таваржып келгени берге шенелделерниң байдалдарында бодунуң дээштиин бадыткаан» — деп, бүрүн эргелиг төлээ чугаалаан. Ол арга-дуржулганы салгалдарже дамчыдып арттырарын ол демдеглээн. Амгы үеде 2036 чылга чедир күрүнениң национал политиказының стратегиязының төлевилелин белеткээн, ында амгы документиниң үндезин негелделерин хевээр арттырган.
Келир үеде күрүнениң национал политиказының кол сорулгазы – этнокультурлуг болгаш дыл талазы-биле хөй талалыын кадагалап тургаш, Россияның хөй националдыг чоннарының чаңгыс демин быжыглаары деп, Анатолий Серышев онзалап демдеглээн. Сорулгаларны шиитпирлээрде, регионалдыг эрге-чагырга органнары онза рольду ойнаар деп ол санаан. Семинар-хуралдың үезинде Алтай Республиканың болгаш Хакас Республиканың күүсекчи эрге-чагырга органнарының, Красноярск крайның, Иркутск, Кемерово, Новосибирск, Томск областарының төлээлери Сибирь федералдыг округта боттандырып турар эң-не чедиишкинниг практикаларны таныштырган.
Ооң-биле чергелештир, Ада-чурт камгалакчызының чылында болгаш Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 80 чылында найыралчы эвес чурттарның талазындан төөгүнүң алыс шынын болгаш нацизм-биле демиселге бистиң хөй националдыг чонувустуң онзагай үлүг-хуузунуң дугайында сактыышкынны өскээр угландырарын көскүзү-биле оралдажып турар деп, Анатолий Серышев чугаалаан. Тускай шериг операциязының зоназында бистиң чедиишкиннеривисти көрүп тура-ла, чурт иштинде политиктиг байдалды божаңнадыр дээн оралдажыышкыннар бар.
Бүрүн эргелиг төлээ национал политика адырында күрүнениң кол сорулгаларын: сүлде-сүзүк, мөзү-бүдүш база культура-төөгүлүг үнелиг чүүлдерниң чаңгыс доңунга үндезилеттинген российжи чоннуң бот-тускайлаңын быжыглаары; Россияның этнокультурлуг болгаш дыл талазы-биле хөй талалыын кадагалап деткиири; националдар болгаш шажыннар аразында эптежилгени хандырары, экстремизмге удурланыры болгаш чоннар аразында чөрүлдээлерниң тыптып келиринге удурланырын айыткан.
Мигрантыларның социал болгаш культурлуг адаптация айтырыгларынче онза кичээнгейни угландырар. Ол сорулгаларны чедип алыр дизе, күрүне эрге-чагырганың бүгү деңнелдеринде органнарының ведомстволар аразының дүүштүрген харылзаалыг ажылын экижидер херек деп, Анатолий Серышев чугаалаан. Күрүне органнарының хамааты ниитилел институттары-биле аразында харылзааны быжыглаары чугула деп демдеглээш, Сибирьде хөй-ниити эгелээшкиннеринге болгаш социал ужур-уткалыг төлевилелдерни боттандырарынга күрүне деткимчезиниң практиказы ам-даа хөгжүп турарын немээн. Ынчалдыр 2024 чылда социал ужур-уткалыг 100 ажыг төлевилел регионалдыг бюджеттерден деткимчени алган.
Чоннар аразының харылзааларын быжыглаарынче угланган грант болгаш субсидия хевирлиг күрүне деткимчези хөй-ниити эгелээшкиннерин боттандырарынга чугула идиг болуп артпышаан деп, бүрүн эргелиг төлээ чугаалаан. Эрткен чылын Сибирьде чоннарның чаңгыс демин быжыглаарынче угланган регионнар аразының болгаш регионалдыг чугула хемчеглер эрткен. Алтай крайга «Россияның ак-көк Катунь хүнү» деп XII Бүгү-российжи үндезин культура фестивалы, Кемерово облазынга IV делегей чергелиг шахтёрларның сабантуйу, Новосибирск облазынга «Хөй талалыг Сибирь: культура болгаш салгалдарның диалогу» деп регионнар аразының этнокультурлуг шуулганы база Омск облазынга II делегей чергелиг Иртыш Сабантуйу эң онзагай болган.
Үндезин чоннарны деткиирин база чугаалашкан. 2020 чылдың Бүгү-российжи чурттакчы чоннуң чизези-биле округ федерациязының субъектилеринде 17 этниктиг бөлүктерниң төлээлери – 49 муң ажыг кижи чурттап турар. Май айда Россияның Чазаа 2036 чылга чедир үндезин чоннарның турум хөгжүлдезиниң концепциязын бадылаан деп Анатолий Серышев сагындырган. «Күрүне эрге-чагырга органнары регионалдыг болгаш муниципалдыг программаларны ажылдап кылырда база боттандырарда, концепцияның негелделерин удуртулгага алыр ужурлуг» - деп, ол немээн.
Бүрүн эргелиг төлээ Россия Федерациязының Чөөн чүк, Сибирь болгаш Ыраккы Чөөн чүктүң үндезин чоннарының ассоциациязының президентизинге соңгутканы-биле Александр Новьюховка байырны чедирген.
Күрүнениң национал политиказын боттандырган ажылдың түңнелдерин семинар-хурал үезинде үндүргенин бүрүн эргелиг төлээ демдеглээн. "Округтуң чылдың-на эртип турар семинар-ужуражылгалары ажыктыын бадыткаан. Регионнар мурнакчы арга-дуржулгалары-биле солчуп, бүгү округта нептередир аргалыг болган" - деп, ол түңнээн.
Ол ышкаш дөрт таланың ажыл-агыйжы чугаазы база болган. Анатолий Серышев, Магомедсалам Магомедов, Михаил Котюков база Игорь Баринов Сибирьде националдар болгаш чүдүлгелер аразында харылзааларның амгы айтырыгларын сайгарган.
