Чиңгиз АЙТМАТОВ, кыргыс чогаалчы.
Бис хемни кежир даштар каап турувуста, хар чаапкан болгаш, сугнуң соогу дээрге чилигже шуут өдүп турар. Кызыл-даван хирезинде Дюйшенниң канчап шыдажып турганын бодап четпес мен.
Мен сугнуң дүвүнче арай боорда баскылаарымга, изиг хүл, дой-даа ышкаш сагындырар. Оон хемчигештиң ортузунга чорумда, чодам эъди курулгаш, шыдажыр аргажок кыннып келген. Мен алгырып-даа, херлип-даа чадап кааш, сугже аяар олуруп бар чыткан мен. Дюйшен дажын октапкаш, меңээ халып келгеш, холунга көдүрүп алгаш, эрикче үндүре бергеш, шинелиниң кырынга олуртуп каан. Ол бирде мээң көгерип, билинместеп калган буттарымны дүрбүп, бирде мээң көжүп калган холдарымны адыштарынга чыпшыр тудуп, бирде оларны аксынга чедирип, тыныжы-биле чылдып турган.
Херекчок, Алтынай, маңаа олур, чылыгып ал — деп, Дюйшен чугаалады. — Мен бодум кылыптар мен...
Базып эртер даштарны салып дооскаш, сапыктарын кедип олура, Дюйшен шыырныгып көжүй берген орган менче көргеш, хүлүмзүрүптү:
— Чаа, чылыгып келдиң бе, дузалакчы? Шинельди шак мынчаар эштип ал, бо-ла! — дээш, оон ыыт чок олура, айтырды: — Мындаа школа чанынга инек мыяан сен дүжүрүп кагдың бе, Алтынай?
— Ийе — дээн мен.
«Мен черле сени деп бодаан мен» дээн ышкаш, бичии-ле билдинер кылдыр чырыктары-биле хүлүмзүрүп кагды.
Ынчаарга башкым ону билген, ооң дугайында утпайн чораан-дыр деп билип кааш, мээң чаактарым изиңейнип келгенин утпаан мен. Мен ынчан амырап, ана, дээрде ужуп чораан дег апарган мен.
Дюйшен мээң өөрүшкүмнү билип каан.
— Арыг кара дамырак суум, сени-даа — деп менче эргелелдиг көргеш, ол чугаалады. — Өөренир салымныг-дыр сен... Эх, бир эвес сени улуг хоорайже чорудуп шыдаар болган болзумза. Кандыг кижи апаргай эртик сен але!
Дюйшен эрикче дүрген-дүрген базыпты.
Дааш-диңмиттиг хемчигештиң эриинге, холдарын чушкуузунга салгаш, талыгырже шиглеп алган чырып турар карактары-биле даглар бажында хатка сывырткан ак-ак булуттарже ооң кайгап турганы мээң карактарымга ам-даа көстүп кээр ийин.
Ынчан ол чүнү бодап туржук ирги? Шынап-ла, сагыжында мени улуг хоорайже өөредип чорудуптар деп-даа турган чадавас. А мен ол душта Дюйшенниң шинели-биле шугланмышаан, мынчаар бодап орган мен: «Башкы мээң кады төрээн акым болган болза! Бир эвес мен ооң мойнунче шурай бергеш, күш-биле куспактап, карактарымны так шийипкеш, чырык черниң кырында эң эки сөстерни ооң кулаанга сымыранган болзумза! Бурган-сагыызын, ону мээң акым кылып каап көрем!»
Башкывыстың кижизиг мөзүзү дээш, эки чаагай бодалдары дээш, бистиң келир үевистиң дугайында күзелдери дээш бис шуптувус аңаа ынак турган боор бис. Ынчан бис бичии-даа болзувусса, ону черле билир турган бис деп бодаар мен.
Хүннүң-не мындыг ырак черге кылаштажып, хатка тынышты дуй шаптырып, хөртүк харга дүжүп чорааш, кадыр тейниң бажынче үнеринче чүү бисти албадап турган деп?
Бис боттарывыс школаже чоруп турдувус.
(Степан Сарыг-оол биле Биче-оол Ондарның очулгазы).
Чурукту интернет четкизинден алган: yandex.ru/images/sea...
“Шын” №26 2025 чылдың июль 10