РЕГИНА БЕГЗИНИҢ 100 ХАРЛААНЫНГА
1924 чылдың январь 2-де Харьков хоорайга студент өг-бүлеге Тываның улустуң башкызы, «Улуг» башкы Регина Бегзи төрүттүнген. Ооң ада-иези ынчан бирээзи эмчи, өскези башкы кылдыр өөренип турган. Ол Москва хоорайның В.П. Потемкина аттыг башкы институдун 1946 чылда дооскаш, Тывага эки турачы баштайгы орус башкыларның бирээзи болуп чедип келген. Р. Бегзи Кызылдың 2 дугаар школазынга ажылдай берген. Ынчан Тываның аңгы-аңгы кожууннарының шылгараңгай дээн эки өөредилгелиг оолдар, уругларын ийи дугаар школаже чорудар турган. 1947–1948 өөредилге чылының доозукчулары алызы барып республиканың алдарлыг кижилери апаргылаан. Ол дээрге Юрий Аранчын, Моңгуш Кенин-Лопсан, Марк Оюн, Шулуу Сат, Александр Кунаа, Доруг-оол Моңгуш, Антон Калзан, Юрий Кюнзегеш дээш өскелер-даа.
Регина Рафаиловна алды чыл дургузунда Республиканың башкыларның билиин бедидер институдун удурткан. 20 ажыг чыл дургузунда Кызылдың башкы институдунга кичээлдер эрттирип, башкыларның башкызы чораан. Ол 100 ажыг эртем ажылдарын, методика болгаш өөредилге номнарын бижээн.
Эрткен 2022–2023 өөредилге чылында Россия девискээринге РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң чарлааны башкының болгаш дагдыныкчының чылында Республиканың башкыларның билиин бедидер институтту Тываның улустуң башкызы Регина Бегзиниң ады-биле адаан. Ол санап четпес хөй күрүне шаңналдарының эдилекчизи, «20 чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери» деп Күрүне номунче Регина Бегзиниң ады киир бижиттинген.
Тываның улустуң башкызы Регина Бегзиниң 100 харлаан чырык адынга тураскааткан «Башкы кижиниң бот- өөредилгези ооң мергежилин бедидериниң бир аргазы» деп башкылаашкын номчулгазы Кызылдың башкылар билии бедидер институдунга болуп эрткен. Аңаа республиканың ырак-чоок булуңнарындан келген башкылар аңгы-аңгы темаларга номчулгалары-биле киришкен. Хемчег алды аңгы улганыышкынга болуп эрткен. Оларның үжү ыраккы Каа-Хемниң ийи дугаар школазынга, а бир чамдыызы институттуң бодунга болган.
Хемчегниң эгезин Тывага келген баштайгы тыва башкыларга тураскааткан «Экии, башкы» деп фильм-биле эгелээн.
Регина Рафаиловна Бегзиниң 100 харлаан чырык адынга тураскааткан болганда, ооң ажылдап чораан институдунда аңаа тураскааткан булуңну дерээн. Ооң шаңнал-макталдары, хөрек демдектери, номнары болгаш чуруктарын доозазын ында делгеп салган болду.
Институттуң проректору Олеся Ооржак:
– Тываның улустуң башкызы Регина Рафаиловнаның чырык адынга тураскааткан хемчегни бөгүн организастап турарывыс бо. Ол Тываның өөредилге шугумунга дыка хөй чүүлдү кылган кижи. Регина Рафаиловна тыва школаларга орус дылды өөредириниң методиказын ажылдап кылган. Ол Тываның баштайгы интеллигенциязын өөреткен башкы. Ооң өөреникчилери Тываның алдар-атттыг эртемденнери: Юрий Аранчын, Монгуш Кенин-Лопсан, Степан Сарыг-оол дээш өске-даа шылгараңгай кижилерни адап болур.
Бөгүнгү хемчегде республиканың аңгы-аңгы булуңнарындан келген эге класс башкылары, орус дыл, төрээн дыл, даштыкы дыл башкылары, тус черлерде өөредилге эргелелдериниң методистери дээш өскелер-даа киржип турар. Бо чылын бистиң институттуң шупту хемчеглери Регина Рафаиловна Бегзиниң чырык адынга тураскааткан болур.
Кызылдың 11 дугаар школазының орус дыл болгаш чогаал башкызы Аржаана Сарыглар:
– Бөгүн кайгамчык хүн-дүр. Улуг башкы Регина Бегзиниң чырык адынга тураскааткан башкылаашкын номчулгалары болуп турары бо. Бодум хуумда улуг эвес дуржулгам-биле солуштум. «Этно-культурлуг компонент – орус дыл кичээлинге кижизидилгеге ажыглаар арга» деп тема. Бо кичээл азы арга уругларга эргежок чугула. Чүге дээрге кижи чонунуң чаңчылдарын билир, бодунуң омак-сөөгүнге чоргаарланыр, а өскелерниң чаңчылдарын хүндүлээр ужурлуг.
«Мээң илеткелимниң ады болза, «Регина Бегзи – тыва уругларга орус дылды өөредириниң методиказының үндезилекчизи» дээр. Регина Рафаиловнаның хөй кылган ажылдарының аразындан бо теманы чугула деп санааш, шилээн мен. Орус дылда орус чүве аттарын тыва школаның 5–7 класстарынга өөредири» – деп, Самагалдайның 1 дугаар школазының орус дыл болгаш чогаал башкызы Клавдия Сулдум чугаалады.
Айдың ОНДАР.
Самба НОРБУЖУКТУҢ тырттырган чуруктары.
Р.Бегзиниң чуруун интернеттен алган.
“Шын” №13 2024 чылдың февраль 21
