Бажың-Алаак ортумак школазының 90 чыл оюнга
Тывага үжүк-бижикти өглерге өөредип эгелээш, чоорту школалар тургустунуп, оран-савалыг болуп турганын төөгүден билип ап болур. Бистиң школавыс Чайлаг-Алаак эге школазы кылдыр 1933–1934 өөредилге чылында тургустунгаш, Ыдыктыг Үстүү-Хүрээге сургуулдарны, 20 хире кижини 1, 2 класс кылдыр өөредип эгелээн.
Ооң баштайгы удуртукчузунга сумунуң баштайгы үжүк-бижикке чонну өөредири-биле эртем чедип алган Доржу Торлааевич Ховалыгны томуйлаан. Эгезинде школаларга директор, эргелекчи, удуртукчу дээн ышкаш албан дужаалдар турган хире.
Доржу Ховалыг 1916 чылдың декабрь 16-да Чадаана көдээ сумунуң Шанчыг деп черге төрүттүнген. 1934 чылдың чазынында Доржу Торлааевичиниң кызымак ажыл-ишчи харыысалгазын өөренип көргеш, Чайлаг-Алаак эге школазының өөредилге эргелекчизинге томуйлаан.
Ол төрээн сумузунуң чонунга, оларның ажы-төлүнге эртем-билиин харам чокка берип, элээн каш чылдар улаштыр школавыс директору болуп ажылдаан. Директор болуп ажылдап тургаш, Доржу Торлааевич 1934 чылдан 1958 чылга чедир эге класс башкылап турган.
Баштайгы директор кончуг салым-чаяанныг, спортка ынак кижилерниң бирээзи чораан. Ол сумунуң, кожууннуң хол бөмбүү командазының баштайгы ойнакчызы. Спорттуң хөй хевирлеринге ойнаар: шыдыраага, хол бөмбүүнге, баскетболга, хүрешке үре-түңнелдиг спортчу чораан.
Бистиң ынак школавыстың баштайгы директору Доржу Торлааевичиниң амыдыралы солун. Бичии чаштарга дыка ынак башкы өскүс 4 ажы-төлдүг артса-даа, боду ышкаш эриг, чымчак сеткилдиг 2 оолдуг ава башкы, Сериң Шадыпаевна Монгуш-биле 1958 чылда бадыланчып, өг-бүле болганнар. Сумунуң чону башкы өг-бүлениң уруглар кижизидилгезинден, ажыл-ижинден чаа чүүлдерни үлегерлеп, арга-сүмени, дузаны ап турганын сактып чугаалажыр.
Оларның өг-бүле тутканының соонда, уруг-дарыы көвүдеп, 2 кыс, 2 оол немежип хөй ажы-төлдүг өг-бүле болганнар.
Доржу Торлааевич ажылдап чорааш, улус өөредилге талазы-биле харыысалгалыг албан черлеринден эки үре-түңнелдиг ажылы дээш хөй санныг шаңнал-мактал бижиктерни ап келген, арга-дуржулгазы улуг башкы, харыысалгалыг директор деп атка төлептиг.
Ол 1948 чылда «Улус чырыдыышкынының тергиини» деп хөрек демдээниң, 1950 чылда «Хүндүлелдиң демдээ» орден-биле шаңнадып, 1959 чылда «Күш-ажылдың хоочуну» деп аттың эдилекчизи болган.
Арга-дуржулгазы улуг башкы, директор кожууннуң Хайыракан школазынга башкылап база турган. Башкылаашкын ажылындан депшип, Чадаана көдээ сумузун даргалап, суурга садыгжылап чораан.
Ол чоннуң, сумунуң ажыл-амыдыралын чырыдып, солун-сеткүүлге хөй материалдарны бижип турган. Ынчангаш идепкейлиг бижикчи, «Шын» солуннуң штаттан дашкаар корреспондентизи чораан.
Мындыг хөй талалыг, чараш мөзү-шынарлыг, ажыл-ишчи, эртемге, амыдыралга ынак башкы, Доржу Торлааевич Ховалыг бистиң Ч.Ч. Ондар аттыг школавыстың баштайгы директору болганы чоргааранчыг.
Ш.Ч. САРЫГЛАР,
Бажың-Алаак школазының хоочун тыва дыл болгаш тыва чогаал башкызы.
«Шын» №84 2024 чылдың ноябрь 2