Таңды кожууннуң Бай-Хаак суурда чурттап олурар хоочуннуң дугайында бижикседим. Күш-ажылдың хоочуну Чаш-оол Доктугу 1943 чылдың февраль 10-да Эрзин кожуунга бөдүүн малчын араттарның өг-бүлезинге төрүттүнген. 1950 чылдарда ада-иези Таңды кожууннуң Сосновка суурга көжүп келгеш, «Кызыл партизан» колхозка хой кадарып эгелээннер. Чаш-оол Оюнович 1959 чылда Сосновка суурнуң школазынга 8 классты дооскаш, улаштыр ада-иезиниң соон салгап, 17 харлыг тургаш колхозка кадарчылап эгелээн. Ооң күш-ажылчы намдары эгелээни ол.
1962–1964 чылдарда Амур областка ракета кезээнге шериг хүлээлгезин эрттирген. Ынчан шериг кезээнниң командиринден чаңгыс эвес макталдыг бижиктерни ап турган. Оглун эки кижизидип өстүргени дээш, ол шаңналдарны ада-иезинче командири чоруткан. Шеригден халашкаш, 1965 чылда Кызыл хоорайның эмчи училищезинче кирип алган. Училищеге өөренип тургаш, хөй-ниитиниң ажылынга идепкейлиг киржип, эки өөредилгези база үлегерлиг чуруму дээш директорнуң макталдыг бижиин чаңгыс эвес удаа алган. 1969 чылда училищени доозуптарга, Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыраа-Бажы суурже фельдшер-акушер кылдыр ажылдадып чоруткан. Оон Чаш-оол Оюновичиниң эмчи шугумунга ажылы эгелээн.
Чыраа-Бажы суурга 3 чыл ажылдааш, 1972 чылда Эрзинниң төп эмнелгезиниң дүрген дуза чедирер салбырынга 1 чыл ажылдаан. Ооң соонда Таңды кожууннуң Хадың-Аксы суурга, Көдээ совет даргазы-биле дугурушкаш, эмнелге пунктузун бодунуң холу-биле тудуп алгаш, эргелекчилеп эгелээн. Чурттап орар бажыңының бир өрээлинге аарыг улусту хүлээп, эмнеп турган. Хадың-Аксы суурнуң медпунктузунга 1980 чылга чедир ажылдаан.
1980-1999 чылдарда Бай-Хаак суурнуң төп эмнелгезиниң дүрген дуза чедирер салбырынга, улаштыр Кызыл хоорайның дүрген дуза чедирер станциязынга ажылдаан. 2003 чылда Бай-Хаак суурга дедир көжүп келгеш, ол-ла дүрген дуза чедирер салбырга 2011 чылга чедир ажылдааш, хүндүлүг дыштанылгаже үнген.
Чаш-оол Оюнович эмчи шугумунга 42 чыл дургузунда чоннуң кадыын камгалап ажылдаан. Чуртталгазының улуг чартыында эмчи шугумунга ак-сеткилдиг бараан болган. Таңды кожуунда баштайгы фельдшер-акушер ортумак эртемни чедип алган кижи база ол.
Бо чылдың февраль айда Чаш-оол Оюнович 80 харлаан. Сезен харлаан-даа хире эвес, аныяксыг көстүр. Ол арагалавас, таакпылавас, кырыгыже спорт-биле өңнүктешкени эки болганы, ооң кожуун, республика чергелиг хоочуннар аразынга хаак маргылдааларынга тиилелгелери болгаш шаңнал бижиктери бадыткап турар. Республиканың эмчилер аразынга хаакка, шыдыраага тиилелгелиг черлерни чаалап ап чораан.
Эмчи шугумунга үре-түңнелдиг, кызымак ажылы дээш албан черлериниң хөй-хөй шаңналдарының эдилекчизи. Ооң кол шаңналдары: 1976 чылда «Социалистиг күш-ажылдың тиилекчизи», 1986 чылда «Коммунистиг күш-ажылдың шалыпчызы», 1987 чылда Таңды районнуң Хүндүткел номунче адын киирген, 2005 чылда РФ-тиң кадык камгалал сайыдының Хүндүлел бижии-биле шаңнаткан.
Бо хире хөй чылдар иштинде кадык камгалал шугумунга бараан болган кижиге Тыва Республиканың Чазааның шаңналын тывыспааны элдеп. Ол дээрге эмчи албан черлериниң удуртукчуларының четпес ажылы-дыр — хоочуннарынче сагыш салбазында. Шак мындыг шаңналдар чок хоочуннар Тывавыста дыка хөй дизе, чазыг чок.
Таңды кожуунда үндезин чурттакчылардан бир дугаар фельдшер-акушер эртемни чедип алган эмчи деп чүүлдү утпас болза эки. Мээң сүмем: Хадың-Аксы суурда ФАП-ка Чаш-оол Доктугунуң адын тыпсып, ол ышкаш «Тыва Республиканың кадык камгалалының алдарлыг ажылдакчызы» деп ат-биле шаңнап болур.
Чаш-оол Оюнович өөнүң ишти Александра Чамыяновна-биле 1965 чылда Кызылдың эмчи училищезинга кады өөренип тургаш, таныжып алган. Александра Чаш-ооловна өөредилгезин доозупкаш, Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыраа-Бажы суурга 1972 чылга чедир эмчи сестразы болуп ажылдаан. Оон Хову-Аксы суурга сестралап ажылдаан. Красноярск хоорайның кооператив техникумун дооскаш, Таңды райпозунга хүндүлүг дыштанылгаже үнгүже ажылдаан. Ол база хөй-хөй шаңналдарның эдилекчизи.
Чаш-оол Оюнович биле Александра Чамыяновна Доктугулар Таңды кожуунда үлегерлиг, өг-бүле. 58 чыл иштинде кады чурттаан найыралдыг өг-бүле. Оларның хар-назыны улгатса-даа бажыңының огородунда инек-карааны, малинаны, кызырак-карааны, ранетканы, клубниканы долдур өстүрген. Огородунуң өске талазында янзы-бүрү ногаа-чимис, картофельди тараан. Александра Чамыяновна чечектер тарыырынга база ынак. Хериминиң иштин янзы-бүрү чараш чечектер каастаан. Кожууннуң херээженнер чөвүлелиниң кежигүннери бо өг-бүлениң бажыңынга баргаш, канчаар чурттап орарын көргеш, оларның үлегер-чижээн херээжен чонга көргүзер ажылды чорудары болза артык эвес. Сезен, чеден хар ашкан өгбелер кат-чимис, ногаа өстүрүп орары ховар.
Бо өг-бүлениң кызы Сайдаш Доктугу ада-иезин соон салгаан. Ол 2000 чылда Иркутск хоорайның күрүнениң эмчи университедин дооскан. Амгы үеде Республиканың уруглар эмнелгезиниң улуг эмчизиниң оралакчызы болуп ажылдап турар.
Сергей ОЮН,
«Таңды-Уула» чечен чогаал каттыжыышкынының кежигүнү.