Бо чылдың ноябрь төнчүзүнде Кыдаттың Шэньси провинциязының Ханьчжунь деп хоорайынга Соңгу-Чөөн Азия чурттарының аразында улусчу медицина талазы-биле кады ажылдажылганы быжыглаар сорулгалыг бирги симпозиум болуп эрткен. Аңаа Россияны төлээлеп Хабаровск крайдан, Саха Якутиядан, Бурятиядан болгаш Тывадан эртемденнер киришкен. Симпозиум онлайн/оффлайн режимге эрткен.
Солун симпозиумга химия эртемнериниң кандидады, ТР-ниң эмнелге, социал болгаш удуртулга айтырыгларының талазы-биле эртем-шинчилел институдунуң улуг эртем ажылдакчызы Кара-кыс Донгаковна Аракчаа Тываның аржааннарының, оларның эм-таң күштүг онзагайының дугайында илеткели-биле киришкен. Ол хемчег дугайында хөйге билдингир эртемденден сонуургап айтырган бис.
– Кысказы-биле чугаалаарга, 1996 чылда тургустунган Соңгу-Чөөн Азия чурттарының Ассоциациязынче 6 күрүне – Кыдат Республика, Япония, Көрей Республика, Моол, Көрей Улустуң демократтыг Республиказы болгаш Россия Федерациязы – ниитизи-биле 79 региондан кежигүннер кирип турар.
Бо Ассоциацияның кол сорул- газы – Соңгу-Чөөн Азияның чурттарының демнежип, кады ажылдажылганы чорудары, чонга ажыктыг чаа төлевилелдерни боттандырары-биле харылзааларны быжыглаары болуп турар. Бо Ассоциацияже Россия Федерациязындан Бурятия, Саха (Якутия), Тыва, Хакасия, Алтай республикалар, Забайкалье, Камчатск, Красноярск, Приморье, Хабаровск крайлар болгаш Амур, Иркутск, Кемерово, Магадан, Сахалинск, Томск областары кежигүн кылдыр кирип турар. Тыва Республика ынаар 2006 чылда кирген.
Симпозиум ноябрь 28-те офферлайн болгаш онлайн чурумга эрткен. Ону Соңгу-Чөөн Азия чурттарының аразында улусчу медицина талазы-биле кады ажылдажылганы быжыглаар сорулгалыг эрттиргени дыка уткалыг деп санаар мен. Чүге дээрге Бүгү-делегейниң кадык камгалал организациязы улусчу эмнээшкинче улуг кичээнгейни салып эгелээн үеде Азия чурттарынга үе-дүптен бээр ажыглап келген улусчу эмнээшкинниң ролю улуг болбас аргазы чок.
Болган хемчегниң программазы езугаар Ассоциацияның удуртукчулары, төлээлери байыр чедириишкинниг сөстү алган соонда, чурт бүрүзүнден 3 илеткел кылыры көрдүнген турган. Россиядан Бурятия, Саха (Якутия), Тывадан эртемденнер онлайн чурумга илеткелдерни кылдывыс. Мен бодум илеткелим мурнунда Симпозиумнуң бүгү киржикчилеринге байыр чедиргеш, чаңчылчаан улусчу эмнээшкинче кичээнгей салып турары кончуг чугула дээрзин чугааладым. Ол ышкаш 30 ажыг чыл дургузунда Тываның аржааннарын шинчилеп, оларның эм шынарының дугайында онзагайын, хөй хевирлиин, ону бистиң чонувус шаг-төөгүден бээр сагып, ажыглап турарын демдеглеп, таныштырдым. Илеткелге чуруктарны ажыглап тургаш, кандыг аржааннарга, кандыг аарыгларга удур эмнээшкиннерни чорудуп турарын, кандыг түңнелдерлиг болганын шуптузун эвес-даа болза, көргүзер аргалыг болдум. Ол ышкаш тус черниң чиңгине чурттакчыларынга аржааннар канчаар-даа аажок улуг ужур уткалыг, социал халдавырлыг эвес аарыгларны аржааннар дузазы-биле эмненип ап турарын онзагайлап демдеглээн мен. Хөй чылдар бурунгаар эгелээн Тываның аржааннарының дугайында ажылым ам-даа уламчылап турар, эртем талазы-биле аржаанология деп чаа угланыышкынныг, а практика талазы-биле — эмнээшкинниг кадыкшылын быжыглаар туризм, санатор-курорт комплекизин сайзырадыр ажыл чоруп турарын база таныштырдым.
Шак мындыг хөй чурттарның эртемденнериниң киржилгези-биле болган хемчегге киржири солун болду. Чүгле ол эртемденнер-биле удур-дедир ханы сайгарылгалыг чугаа кылыр арга тургустунмааны хомуданчыг болду, онлайн хевирге киржилгениң бир казыыр талазы ол болду — деп, билдингир эртемден Кара-кыс Донгаковна чугаалады.
Болган Симпозиум соонда Кара-кыс Аракчаа ТР-ниң эмнелге, социал болгаш удуртулга айтырыгларының талазы-биле эртем-шинчилел институдунуң директору Р.Ш. Монгушка "Төп болгаш Соңгу-Чөөн Азия чурттарының чаңчылчаан улусчу эмнээшкининде эм-таң күштүг бойдус курлавырларының фактору" деп аттыг Бүгү-делегей чергелиг эртем-практиктиг конференцияны чылдың эрттирери чугула дээрзин саналдап киирген.
/ Карина МОНГУШ.
Чуруктарны К-К.Д. Аракчааның архивинден алган.
