Март 15-те Тыва Республиканың Чазак Баштыңының оралакчызы Елена Хардикованың деңнелинге чаңгыс аай пособие болгаш өске-даа социал төлевирлер дугайында парлалга конференциязы болган. Аңаа Россияның социал фондузунуң Тывада салбырының эргелекчизи Светлана Кенден, Республиканың мониторинг, анализ болгаш курлавыр хандырылгазының төвүнүң директорунуң оралакчызы Елена Монгуш киришкен.
Бир дугаарында чыглып келген журналистерге чаңгыс аай пособие төлевири кандыг-даа саадаашкын чок чоруп турарын даргалар дыңнаткан.
Бо хүнде Тывада чаңгыс аай пособие алыр кылдыр 18,2 муң уругларга, 1518 сааттыг иелерге доктааткан. Оларга төлээри-биле 244 сая рубль көрдүнген.
Бир эвес ооң мурнунда ап турган төлевирлери чаңыс аай пособиеден көвүдей бээр болза, эрги турган хемчээлин канчаар камгалап арттырып ап болурун база тайылбырлаан. Билдириишкиннерниң хөй кезии “Күрүне ачы-дуза” порталын таварыштыр кирип турар. Чонга дараазында билзе чогуур айтырыгларны база катап сайгарып чугаалашкан.
ЧАҢГЫС ААЙ ПОСОБИЕЖЕ ЧҮҮ КИРИП ТУРАР?
Чаңгыс аай пособиени бо чылдың январь айдан тура берип эгелээн. Ол 5 аңгы деткимче хемчеглерин: эмчи учёдунга баштайгы хуусаазында туруп алган сааттыг херээжен кижиге, 1 дугаар уругга, 3 азы ооң соонда төрүттүнген уругга 3 харга чедир, 3-тен 7 харга чедир, 8-тен 17 харга чедир уругларга ай санында бээр төлевирлерни каттыштырган.
Чаңгыс аай пособиениң хемчээли өг-бүле бүрүзүнүң орулгазындан хамааржыр. Бежен хууга санаарга, 7216 рубль, 75 хууга – 10824, а 100 хууга – 14443 рубль болур. Сааттыг херээжен кижиниң алыр пособиезиниң хемчээли күш-ажыл кылып шыдаар чурттакчы чоннуң амыдыраарының кудуку деңнелиниң орулгазының аайынче 50, 75, 100 хуузу болур.
ЧАҢГЫС ААЙ ПОСОБИЕНИ ТОМУЙЛААРДА, КАНДЫГ ТАЛАЛАРЫН КӨӨРҮЛ?
Чаңгыс аай пособиени регионда чаңгыс кижиге хамаарыштыр амыдыраарының кудуку хемчээлинден орулгазы эвээш болза, ынчан томуйлаар. Тывада январь 1-ден тура 14519 рубль апарган. Төлевирни томуйлап тургаш, өг-бүлениң кайы хире хереглеп турарын, эт-хөреңгизи, транспорту бар-чогун көөр. Өг-бүлениң 18 хар ажа берген кежигүннери албан ёзугаар орулгалыг болур азы кандыг-бир чылдагаан-биле орулга чок болур болза, чөптүг чылдагаан-биле орулга чогунуң дугайында дүрүм-биле көрүп турар. Бир эвес чыл дургузунда кыска үе иштинде-даа орулгалыг турган болза, ук дүрүмче кирбейн баар. Бир эвес орулга чок болза, 10 азы 12 ай дургузунда ажылдавайн турганының чөптүг чылдагааны турар ужурлуг.
ӨГ-БҮЛЕНИҢ ОРУЛГАЗЫНЧЕ ЧҮҮ КИРИП ТУРАР?
Өг-бүле орулгазынче: ада-иениң ап турар шалыңы; сайгарлыкчы чоруундан кирген орулга; пенсия, пособие; стипендия; алименти төлээнинден кирген акша; шимчевес өнчүнү саткан азы хөлезиге бергенинден кирген орулга; банкыларда агар сандан орулга; “Профессионал орулгадан үндүрүг» деп тускай үндүрүг режимин ажыглаанындан орулга болгаш өске-даа.
Мобилизацияже кыйгырткан хамаатылар чаңгыс аай пособиеже билдириишкин киирерге, орулгазын көрбес. Кол-ла чүве мобилизацияже келдирген дугайында шынзылганы боттары чедирип бээр.
ӨГ-БҮЛЕНИҢ КАНДЫГ ӨНЧҮЗҮН БАРЫМДААЛАВАЙН ТУРАР
- өг-бүлеге деткимчеге берген өнчүнү;
- эт-хөреңгини чарыгдаарын хоруп каан болза;
- бүрүткел кылыры хоруглуг дугайында айтып каан өнчүнү.
КАНДЫГ БАЙДАЛДА БОТ-ИЕЛЕРГЕ ПОСОБИЕ ТӨЛЕВЕС?
Бир эвес бот-иениң орулгазы амыдыраарының кудуку деңнелинден хөй болза, чаңгыс аай пособие төлевирин албас.
ЧАҢГЫС ААЙ ПОСОБИЕ ТӨЛЕВИРИН БЕРБЕС ДЭЭН ТУРДА, КАТАП БАЗА БИЛДИРИИШКИН КИИРИП БОЛУР БЕ?
Киирип болур, чүгле амыдыралының аайы-биле байдалдары өскерилгенде (өнчү-хөреңгизи, орулгазы немешкенде, ада-ие ажылга тургустунуп алганда) киирип болур.
ООҢ МУРНУНДА АП ТУРГАН ТӨЛЕВИРЛЕРНИ АРТТЫРЫП АЛЫРЫНЫҢ ДУГАЙЫНДА
Бир эвес ооң мурнунда ап турган төлевирлериниң хемчээли чаңгыс аай пособиеден хөй болза, ап турар төлевирлериниң төнер хуусаазын манап алгаш, чүгле ынчан чаңгыс аай пособиеже билдириишкин киирер болза эки. Чаңгыс аай пособиеже кандыг-даа үеде шилчип болур.
Шак ындыг чүүл бир дугаар болгаш үш дугаар уругнуң алыр төлевирлеринге хамааржыр. Чүге дээрге январь 1-ге чедир ук төлевирлерниң өг-бүлеге кайы хире хереглелин көрбейн турган. Чүгле өг-бүлениң орулгазының ортумак хемчээлин барымдаалап турган.
СОЦИАЛ ТӨЛЕВИРЛЕРНИҢ ХЕМЧЭЭЛИ
Амыдыраарының кудуку деңнели өзе бергени-биле, Тывада чамдык социал төлевирлерни 11,9 хууга өстүрген. Оларга 8-тен 17 харга чедир уругларга, сааттыг аваларга, 1 хар 6 айлыынга чедир уруг азырап олурары база ажылдавайн турар аваларга, уруг төрүттүнгенде, азы азырап алганда, чаңгыс катап алыр пособие дээш өске-даа социал төлевирлер хамааржыр.
Тываның Социал фондузунуң медээлери-биле алырга, 40 ажыг пособиелерни, төлевирлерни болгаш компенсацияларны өстүрген. Ооң иштинде ие капиталы база 11,9 хуу өскени-биле бир дугаар уругга 586 946,72 рубль апарган. Бир эвес ийи дугаар уругну 2020 чылга чедир азырап алган азы төрүттүнген болза, кажан ада-иези ие капиталының шынзылгазын албаан, шуут ажыглаваан болза, ийи уруглуг өг-бүлелерниң ие капиталы база ол хире болур.
Бир эвес ийи уругнуң кайызы-даа 2020 чылдан тура төрүттүнген болза, ие капиталының өскен хемчээли 775 628,25 рубль болур. 2020 чылдың соонда бир дугаар уруунга ие капиталын алган ада-иелер база бир уругну чиигепкен азы азырап алган болза, ие капиталынга 188681,53 рубль немежир.
УРУГ ТӨРҮТТҮНҮП КЕЛГЕНДЕ АЛЫР ПОСОБИЕЗИН КАЙЫ ХҮНДЕН ЭГЕЛЕП ТОМУЙЛААР?
Бир эвес сааттыг ие билдириишкинни уруг төрүттүнериниң мурнунда 6 ай бурунгаар киирген болза, уруг төрүттүнүп келген соонда, бир ай эрткенде, төлевирни чорудар.
ЧАҢГЫС ААЙ ПОСОБИЕ АЛЫРЫ-БИЛЕ БИЛДИРИИШКИН КИИРГЕН СООНДА, ТӨЛЕВИРНИ КАШ ХОНУК МАНААР?
Билдириишкинни 10 ажыл хүнүнүң дургузунда көөр, чамдык таварылгаларда 30 хонук чеде бээр. Пособие төлевирин бээр дугайында шиитпир үнген соонда, 5 хонук эрткенде,төлевирни чорудар.
ЧАҢГЫС ААЙ ПОСОБИЕ ТӨЛЕВИРИН ЧОРУДАР ХҮННҮ ДОКТААТКАН БЕ?
Ийе. Айның 3-түң хүнүнде банкыларда агар санныг хамаатылар чаңгыс аай пособие төлевирин алыр. Бир эвес почта салбырларындан төлевирлер алырын шилип алган хамаатылар бар болза, олар айның 3-тен 25-ке чедир график ёзугаар алыр.
Немелде айтырыгларны дараазында телефонче долгааш, айтырып болур: 8-800-200-0543. Ол ышкаш Тыва Республиканың Социал фондузунуң “ВКонтакте” социал четкиде албан ёзугаар бөлүүнден база айтырып болур.
/ Бистиң корр.
Чиңгис СААЯНЫҢ тырттырган чуруктары.
