2024 чылдың август айда Таңды кожууннуң девискээринге, ылаңгыя Бай-Хаак, Сосновка, Дүрген суурларга берге байдалдар тургустунган.
Оран-таңдывыс тайгалары өрттенип, өрттер суурларже чоокшулап, агаар ышталып, тынары берге боорга, чон коргуп, дүвүреп, чамдыктары Кызыл хоорайже болгаш өске-даа черлерже чоруп турганнар. Уургайлыг аржаанга өрт бичии-ле четпээн, эмненип, дыштанып турган улусту дораан-на аржаандан көжүрүп, Бай-Хаак суурнуң спорт комплекизинге чыттырган, чамдыктары суурларынче чангылай бергеннер.
Кожуунга онза байдалдарны чарлаан соонда, өрт озал-ондаа чайлаттынган. Таңды кожууннуң баштыңы У.М. Нурсат, ылаңгыя тайгада өртке удур чоннуң киржилгези кончуг демниг, кызымак болганын демдеглээн:
– Бай-Хаак, Сосновка, Дүрген суурларның чурттакчылары эки тура-биле албан черлеринге, сумулар бүрүзүнге акшаны чыггаш, өрт өжүрүкчүлерин чемгерип, өрттер өжүреринге херек херекселдерни-даа садып, хандырып турган – деп чугаалаан.
Суурларның өртке удур эки тура дружиналары, чурттакчы чону өрттерни өжүреринге идепкейлиг, ак сеткилдиг киришкен. Кызылдан, кожууннардан, Россияның девискээрлеринден өртчүлер болгаш эки турачылар Таңдывыска хып үнген өрттерни өжүреринге дузалаан. Улуг өрттерни суг-биле өжүрер самолет «Амфибия», вертолет-даа тайгада өрттерни өжүрүп турган.
Август айда тургустунган байдалдарның чылдагааннарын август 29-та Таңды кожууннуң Төлээлекчилер хуралының сессиязынга чугаалажып көрген. Кожууннуң, сумуларның Төлээлекчилер хуралдарының депутаттары, эвээш-биче-даа болза, өрттерни өжүреринге акшалары-биле дузалашканын демдеглеп, кожууннуң баштыңы депутаттарга ол сессия үезинде бодунуң мурнундан четтиргенин илереткен.
Тайга-сыннарга өрттер болдурбазынга эң-не кол чүүл – профилактика. Квадрокоптерлерни-даа ажыглап болгай. Олар 2 км чедир ужуп болур. Оларның дузазы-биле өрт айыылы улуг, арга-арыгже кирерин хораан тускай режимниг үеде ооң негелделерин үрээн кижилерни дилеп тып болур. Өрт хып үнерин болдурбас, өрт хып үнерге, ону дораан өжүрер талазы-биле хемчеглерни баш бурунгаар албас болза, ол калбарып өрттени бээрге, ону өжүрери дыка берге. Чогум-на ындыг чүүлдү Таңды кожууннуң чону август айда көрген.
Таңды кожууннуң чагырга даргазының чуртталга-коммунал ажыл-агый талазы-биле оралакчызы Э.С. Саттың Бай-Хаак суурнуң чонун суг-биле хандырарының дугайында илеткелин сессияга дыңнаан.
Бай-Хаак суурнуң девискээринде (үстүнде болгаш төп) суг сордурар 2 чер барын, 41 суг колонказы, 39 өрт гидрантызы шупту эки байдалда дээрзин илеткелчи дыңнаткан. Соок суг дамчыдар системаның узуну 10 км 880 метр. 2021 чылда Пушкин кудумчузунга узуну 800 метр соок суг шугумун болгаш 5 суг колонказын база өртке удур 3 гидрантыны, 2022 чылда Белинский кудумчузунга узуну 750 метр соок суг шугумун болгаш 3 суг колонказын база өртке удур 2 гидрантыны тургусканын, 2022 чылда 5 дугаар кудукту «Бастион» КХН, бо чылдың август айда «Каптаж» КХН немелде 2 кудукту казып кылганын, электроэнергия шугумунга үрелиишкиннер соонда, Бай-Хаакта ханы черден суг сордурар насостар ажылдавайн баарга, «Россети Сибирь Тываэнерго» ААН ОБЗ-16004-У1 трансформаторну тургузуп, кожуп каанын, Бай-Хаак суурнуң Мир, Комаров, Шоссейная болгаш Юбилейная кудумчуларынга узуну 3 км 400 м суг шугумун, 16 суг колонказын база өртке удур 8 гидрантыларны тургузарын, Бай-Хаакты соок суг-биле хандырарын экижидери-биле «Бай-Хаак чылыг» КХН немелде 2 кудукту казып, насостарны кожарын Э.С. Сат илеткээн.
Амгы үеде Бай-Хаактың чурттакчы чонун график ёзугаар хүннүң-не соок суг-биле хандырып турар. Черниң ханызындан суг сордурар шупту 5 кудуктуң насостары 24 шак дургузунда долу күжү-биле ажылдап турар. Бир эвес ол насостар үрелир болза, ажылдакчыларга дүргени-биле септээр аргалар тургустунган. Курлавырда насостар бар.
Бай-Хаактың чонун суг-биле хандырарында чедер-четпестерни чайлатканы, кудумчу бүрүзүнде суг колонкалары ажылдап турары каракка көскүзү база өөрүнчүг-дүр.
Сергей Оюн.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №71 2024 чылдың сентябрь 18
