Кайы-даа адырда бүгү назынының иштинде чаңгыс ол-ла ажылынга бердинип ажылдап чораан хоочуннарывыс бар-даа болза, ховар. Оларның бирээзи Сүт-Хөлдүң Ишкин сумузунуң чурттакчызы Мария Серемаевна Ондар эмнелге адырынга 43 чыл ажылдаан. Ол Кызылдың медицина училищезин эмчи сестразы кылдыр дооскаш, Ишкинниң участок эмнелгезинге назы-хары улгаткыжеге ажылдаан. Ол ажылдап чораан үезинде карак чаап ажылдаар деп чүвеге хөңнү чок, кандыг-даа ажылды эчизинге чедир эки түңнелдиг кылыр чаңчылдыг. Ооң амыдыралы чүгле эмнелге ажылы-биле кызыгаарлаттынмаан. Чай кадында хөй-ниити ажылынга база четтигип чораан. Кажан ол Херээженнер чөвүлелин удуртуп турар үезинде Ишкин сумузу арыг-силиг талазы-биле бирги черге чоруп турган.
Эмчи сестразының чымыштыг ажыл-ижинге, хөй-ниити болгаш амыдыралдың бүгү-ле ажыл-агыйын ажылынга четтигип чораанын Мария Ондар өөнүң ээзи Леонид Комбужапович Ондарның ачы-хавыяазы деп санаар: “Өөм ээзи мээң ёзулуг дузалакчым чораан. Ол эвес болза мынчаар ажылдап чоруур харыым кайдал. Аалдар кезип, чаш уругларга тарылга кылып, малчыннарның кадык байдалын хынап чоруптарымга, өөм ээзи уругларының чанынга арткаш, ажы-төлүн карактавышаан, мал-маганын ажаавышаан, огородун безин, боду тарып олурткаш, суггарбышаан, ажаап-карактаар турган. Оон аңгыда, ол бодунуң ажылынга база четтигип, ажылдап чораан”.
Леонид Ондар ёзулуг үлегерлиг кижилерниң бирээзи болганынга өөнүң ишти аажок чоргаарланыр: “Өөм ээзи күш-культура башкызы, спортчу, кожууннуң шыырак шыдыраачыларының бирээзи, арага ишпес, таакпы тыртпас, кончуг кижизиг, ажылчын кижи болган”.
Леонид, Мария Ондарлар кады чурттааш, 4 ажы-төлдүг болганнар. Үш оолдуң соонда хеймер кызы авазының соон изеп эмчи мергежилдиң дээдизин чедип алган фтизиатр эмчи болуп ажылдап чоруур. Үш дугаар оглу өске оранче арай-ла эрте чоруй барганын Мария Ондар хараадал-биле чугаалаан.
Амгы үеде хоочун эмнелге ажылдакчызы 80 хар ашкан-даа болза, ам-даа чиик-чаагай, харын-даа аар-берге аарып чыдар улуг оглун ажаап-карактап турар. Хүндүлүг кырган-ава ооң мурнунда чаңгыс кызын эртем-билиг чедирип алыр дээш, уруунуң ажы-төлүн чоокка чедир алчып келген. Интернатура, ординатура өөренирге, буянныг ава уруу-биле кады кайнаар-даа чоруп-ла каар. Иениң улуг оглу хоралыг ыжык аарыындан аарааш, кадыының байдалы нарыыдап келирге, төрээн чер-чуртунче оглунуң чанынче чанып келген. Баштайгы үеде бир ай хире чурттаза, экизи ол деп даап бодаашкын турза-даа, иезиниң ынакшылының, чылыг-чымчак хамаарылгазының, эргелиг сөстериниң, эптиг ажаал-тежээлиниң ачызында чартык чыл чеде берген. Күжүр ие оглунуң байдалын билзе-даа, бүгү күжүн оглунуң кадыкшылынче өргүп, дүне-хүндүс дивейн, чанындан ыравайн, ажаап карактап турар.
“Шак мынчаар аар аарый берген кижиге чоок улузунуң эки хамаарылгазы, шын ажаал-тежээли, чылыг-чымчак сөстери кончуг дузалаар. Назы-хары улуг-даа болза, оглумну чаш уруглар дег эргеледип чассыдар-дыр мен. Аар аарыгга туттурган кижи хомудап-муңгараар, ыглап-сыктаар. Оглумну оожуктуруп, биске херек сен деп сагыш-сеткилин көдүрүп, хүннүң-не өөртүрүн кызыдар-дыр мен” – деп, Мария Ондар чугаалаан.
Иениң 2 дугаар оглу авазы-биле кады акызын ээлчежип азырап турар. Кажан бажыңынга турда, бодунуң-даа, өөнүң ээзиниң-даа төрелдери бүгү-ле болдунар дузаны чедирип, сагыш-човап келирин кырган-ава өөрүп чугаалаан: “Төрел-бөлүүвүс демниг болганы эки. Өөм ээзиниң угбазының уругларынга дузалажып чоруур, дээш өөрүп четтирер-дир мен. Оларның аразында фельдшер Тарас Монгуш мээң ёзулуг-ла оң холум апарган. Эмчи мергежилдиг кижи боорга, үргүлчү дуза дилеп кыйгырар-дыр бис. Ол черле ойталап-даа көрбээн, кажан-даа кээп дузалажырынга белен”.
Мария Ондарның эмчи сестразы мергежили база ажык-дузалыг болуп турар. Ынчалза-даа бо үе дургузунда хөй-ле чүүлдерге өөренип алганын ол чугаалаан: “Баштайгы үеде аарыг кижи-биле канчаар чугаалажырын чедир билбес болганым-биле оглумну түредип турганымга, буруузунар-дыр мен. Кажан эмчилер өөредип, айтып бээрге, эптежи бердим. Хүнден хүнче дуржулга кирип, чаа-чаа чүүлдерге өөренип ап турар мен. Бодум аарыг кижилер-биле ажылдап-даа чораан болзумза, дөмей-ле бо салбырның эмчилеринден немей өөренир ужурга таварышкан мен”.
Онкология диспансериниң эмчилери-даа, эмчи сестралары, санитаркалары-даа аажок демниг, кызымак, ажылынга бердингенинге Мария Ондар сеткили өөрүп, катап-катап четтиргенин илередип чоруур. Ылаңгыя Анисья Сатты ол бурганның чорудупкан эмчизи деп санаар. Мария Ондар оглунуң эмчизин коллективтиң авазы, артканнары ооң уруглары деп чаптап чугаалаар: “Анисья Александровна аажок бөдүүн, кандыг-даа кижи-биле дең эргелиг чугаалажыр, аарыг кижилерден черле ческинмес, оларны шуптузун чаш уруглар дег көөр. Шимченгир, кежээ эмчивис ажылынга сеткилинден бердинген боорга, бурганның чорудупкан эмчизи-дир деп чугаалажыр бис”.
“Өлүп чыдар чечектерни диргизи суггарыптары дег, аарыг кижилерни эмнеп турар эмчилер” – деп, Мария Ондар онкология диспансериниң эмчилерин чугаалаар. Онкология диспансеринде амыдыралды ол дайын шөлүнге дөмейлээр. Ында эмнелге ажылдакчылары олут орбас, чыдын чытпас, аарыг кижилер кый дээрге-ле, ол дораан баар. Аарыг кижилер дыш бербейн баар дээрзин Мария Ондар эскерген.
Ниитизи-биле коллективтиң эмчи сестралары-даа, санитарлар-даа чаңгыс өгнүң уруглары дег демниг, аарыг кижилер-биле ажылдап өөренгенин кырган-ава көргеш, магадап ханмас. Аажок берге хүннер-даа турар. Ынчан чаңгыс-даа кижи анаа олурбас, шупту демнежиптерлер.
Улуг аараан кижилерге эм-дом дузалап-даа турза, хөй кезиинде чоок кижилериниң ажаалдазы чугула дээрзин Мария Ондар эскерген: “Аарыг кижи ажаап-карактаары ындыг-ла амыр эвес. Маңаа келген аарыг кижилерниң дузалакчыларын чоок кижизинге кандыг хамаарылгалыг болурун, канчаар чугаалажырын, ажаап-тежээрин өөредип, деткип, дузалажып, сагыш-сеткилин көдүрүп турарынга сеткилимден өөрүүр-дүр мен”.
Амыдыралдың бергелери таварышса-даа, назы-харынга чалынмайн, бурунгаар чүткүп чоруур Мария Ондар ышкаш кижилер ниитилелге ёзулуг үлегер-чижек болуру чугаажок.
Чыжыргана СААЯ.
Авторнуң тырттырган чуруу.
“Шын” №76 2024 чылдың октябрь 5