Президент Владимир Путин 2025 чылды Тиилелгениң 80 чыл оюнга тураскаадып, Ада-чурт камгалакчызының чылы кылдыр чарлаан болгай.
Украинаның девискээринде болуп турар тускай шериг операциязында бистиң чаңгыс чер чурттугларывыс, амгы үениң аныяк салгалдары, бодунуң Төрээн чурту дээш амы-тынын харам чокка берип, ону каш удаа шынзыдып, бадыткап, көргүзүп келгеннер.
Маадыр... Бо сөсте чеже утка, бодалдар сиңген-дир. Мээң бодалым-биле, бодунуң Төрээн чуртун камгалаар дээш, бодунуң амы-тынын харам чокка өргүп, сагыш-сеткили бедик тура-соруктуг, коргуш чок, эрес-дидим чүректиг кижилер болур.
Аяс Лопсан 1986 чылдың май 21-де Каа-Хем кожууннуң Мерген суурунга төрүттүнген. Ол Сарыг-Септиң С. Тока аттыг 2 дугаар ортумак школазынга 1993–2004 чылдарда өөренип чораан. Аяс Тамдын-оолович чугаакыр, хөглүг, амыдырал-чуртталгага ынак, 3 ажы-төлүнүң эргим адазы, кады чурттаан эжиниң быжыг чөленгиижи, кады төрээннериниң болгаш чоок улузунуң идегелдиг, хүндүткелдиг кижизи чораан.
2004–2005 чылдарда Красноярск крайга РФ-тиң Чепсектиг Күштериниң улуг адыгжызы болуп шериг хүлээлгезин эрттирген. 2005–2007 чылдарда Чечен Республикага дайынчы чөрүлдээлерге тайбыңны тургузар дээш, корум-чурум тудуп, киришкен. 2007–2021 чылдарда ТР-ниң Иштики херектер шугумунга ажылдап чораан. 2012 чылда Барнаулдуң ИХЯ-ның юридиктиг институдун “Корум-чурум камгалаарының ажыл-чорудулгазы” деп мергежилдиг дооскан. 2015 чылда Таңды кожууннуң Иштики херектер килдизинге ажылдап тургаш, Омск хоорайда ИХЯ-ның академиязын бот-өөредилге-биле дооскан. 2022 чылда башкыларның билиг бедидер институдунга “менеджмент” программазынга билиин бедиткен. 2021 чылда дайынчы чөрүлдээлерниң хоочун киржикчизи, полицияның улуг лейтенантызы эргелиг пенсияже үнген.
Эртем-билииниң байлак арга-дуржулгазын, ооң хамааты туружунуң байдалдарын өөренип көргеш, Тываның Өөредилге яамызы ону Республиканың немелде өөредилге төвүнге патриотчу кижизидилге болгаш “Аныяк армейжилер” шимчээшкининиң салбырының начальниги кылдыр ажылдаарынче чалаан. Ооң удуртулгазы-биле ”Авангард” өөредилге-методиктиг төп калбарып, шеригже кыйгыртыр аныяктарның өөредилге чыыжы эгелээн.
А.Т. Лопсанның хөй чылдарда үре-түңнелдиг, төлептиг ажылы дээш алган шаңналдары хөй: "Дайынчы хөделиишкиннерге киришкени дээш", "Ада-чурттуң камгалакчызы", "Совет милицияның 100 чылы", "Кавказка контртеррорисчи операцияның киржикчизи" дээш оон-даа өске.
Кажан ТШО эгелей бергенде, Аяс Тамдын-оолович төрээн Тывазының патриотчу оглу болгаш, эки тура-биле чоруур күзелин илередип, 2022 чылда 55115 шериг кезээ-биле дайынчы керээни чарып алган. Июль айда ону Украинаже сургакчыладып чорудупкан. Август айның төнчүзүнде ол Луганск Улус Республикага аар балыглаткаш, Ростовтуң, Волгоградтың, Самараның база Москваның шериг госпитальдарынга чартык чыл ажыг үе иштинде эмнедип келген.
Аяс Тамдын-оолович оран-делегейде болуп турар бүгү-ле дүвүренчиг байдалдар дээш сагыш-сеткили оожургал чок чораан. 2023 чылдың чазын катап-ла шериг кезээ “Авангардка” ажылдап, шериг-патриотчу ажылын уламчылап, дидим чоруктуң өөредилге кичээлдерин эрттирип, дайынчы хоочуннар-биле ужуражылгаларны организастап турган.
2023 чылдың сентябрь 7-де ол база катап ТШО девискээринче кирген. Рота командири болуп, Донецк Улус Республиканың камгалал шимчээшкиннериниң мурнуку одуруунга идепкейлии-биле киришкен. Мина частыышкынынга буду балыглатса-даа, дайынчы даалгазын уламчылап турган.
2023 чылдың декабрь 28-те халдакчы бөлүктүң болгаш 55-ки мото-адыгжы (даг) бригаданың рота командири Аяс Тамдын-оолович Лопсан ТШО-га киржип тургаш, бодунуң дайынчы даалгазын күүседип, эрес-дидим чоруун көргүзүп, 37 харлыг аныяк назынында маадырлыы-биле мөчээн.
Ооң чок болганы ону билир, таныыр улуска кончуг-даа аар, берге согуушкун болганын чугаалавас арга чок. Аяс Тамдын-ооловичиниң чырык овур-хевири бистиң чүректеривиске кезээ мөңгеде артар.
/ Раиса ОНДАР, ТР-ниң улустуң башкызы, РФ-тиң журналистер болгаш ТР-ниң чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү.
«Шын» №4 2025 чылдың февраль 6
