Эрзин кожууннуң Булуң-Бажы сууру 1948 чылда тургустунган. Суурга бир дугаар ажыттынган Кызыл-Сылдыс дөрт чыл школазының баштайгы директору Хонакпан Биче-Караевич Куулар болган.
Ол 1921 чылдың апрель 12-де Чөөн-Хемчик кожууннуң Баян-Тала сумузунуң Хая-Бажы деп черге ядыы арат өг-бүлеге төрүттүнген. 1934 чылда Хайыракан эге школазынче өөренип киргеш, 6 класска чедир өөренген. Оон Кызылдың Ленин аттыг каттышкан школазының 7-ги клазын 1943 чылда өөренип дооскан соонда, башкылаары-биле 1943-1944 өөредилге чылында Чөөн-Хемчиктиң Чыргакы эге школазынче чорудупкан. 1944-1945 чылдарда Шеми болгаш Хөндергей школаларынга ажылдап чораан. 1945-1946 өөредилге чылында областың улус өөредилгезиниң килдизиниң дужаалы-биле аныяк башкы Эрзин кожуунче башкылап чорупкан. Нарын алдын уургайының эге школазынга башкылап турда, райком болгаш райкүүскомнуң айтыышкыны-биле ол школаның тыва класстарын Хөндергей аксынче шилчиткени-биле 1947 чылга чедир Бай-Даг школазынга ажылдаан. Дараазында чылын Эрзин школазынга башкылап турда, чаа ажыттынган Кызыл-Сылдыс дөрт чыл школазынга директор кылдыр томуйлап каан. Ол школаны удуртур ажылга 1949 чылдан 1953 чылга чедир ажылдаан.
Хонакпан Биче-Караевич Кызыл-Сылдыс школазынга башкылап чорда, 1958 чылда Булуң-Бажы суурга Көдээ культура бажыңы база туттуна берген. Ооң бир дугаар удуртукчузу кылдыр сумунуң чырыдыышкын ажылын, уран чүүл, культуразын билдилиг удуртур кылдыр Хонакпан Кууларны томуйлаан. Ажыл-ишчи, эрес-кежээ, топтуг-томаанныг башкы шак ынчаар Булуң-Бажы суурнуң таваан салган үндезилекчилериниң бирээзи болуп төөгүже кирген.
Ооң эртем-билигге чедирип каан өөреникчилери санаттынмас хөй. Сумунуң хөй-ниити ажылдарын удуртуп, идепкейлиг киржип, аныяк-өскенни эртем-билиг-биле чүглендирип, улуг назылыгларга өмек-дөмек болуп, төлептиг башкы, ада, кырган-ача болуп көскү амыдыралды чурттап каан. Хонакпан Биче-Караевичиниң кылган ажылы хөй, чагыг-сүмези, өөредии уттундурбаан. Хөй катап Эрзин кожууннуң депутады кылдыр соңгуттуруп чораан күш-ажылдың хоочуну, Тываның төөгүзүнге балалбас исти арттырып каан. Ооң салгалы амгы үеде төрээн чериниң сайзыралы дээш ак сеткилдиг ажылдап чоруур. Бир уйнуу Эдуард Куулар ТР-ниң одаар чүүл болгаш энергетика сайыды кылдыр ажылдап чоруур. Ол кырган-ачазын чылыы-биле сактып, ооң эрткен күш-ажылчы оруунга мөгейип чоруур.
/ Идегел МОНГУШ белеткээн.
Чурукту маадырның өг-бүлези берген.
“Шын” №43 2025 чылдың ноябрь 6