Ак-Довурак хоорайның дугаары үш школаның 10 «б» клазының ѳѳреникчилери Хѳнделең сумузунуң хоочун малчыннары Юрий, Дина Күжүгеттерниң аалынга ачы-дуза чедирип, дузалажып чорааш, тыва чоннуң хемчээлдери-биле танышканнар. Ажы-тѳл хоочун малчыннарның тайылбырын хѳлчок сонуургаан.
Узунунуң хемчээлдерин мал-маганның, аът-шарының ѳртеп баглап мунарынга узун-тын, муңгаш-тын, аргамчы, бызаа мончары, челе дээн чижектиг багдан кылган херекселдерин хемчээринге ажыглаар чораанын хоочуннар сактып тайылбырлаан.
Тыва хемчээлдер амыдыралывыста бүгү-ле талаларында ажыглаттынып турар. Ынчангаш тыва хемчээлдерни тыва дылывыска ажыглаары чугула деп санаар мен.
Амгы үеде бурунгу тыва хемчээлдерни амыдыралда улуг назынныг чон ажыглап турар. Ынчангаш аныяк- ѳскенге тыва хемчээлдерниң тѳѳгүзүн дамчыдары чугула.
Тыва чон узунунуң хемчээлдерин мага-бодунуң мѳчүлеринге деңнеп, чижеглеп хемчээр турган.
Бир илиг – айтыр салааның доора дуртунуң хемчээли, 2 хире см.
Мычак – улуг салааның доора дурту, 3 хире см.
Ийи илиг – айтыр болгаш ортуку салааның доора дуртунуң хемчээли, 4 хире см.
Мугур сѳѳм – холду чудуруктаны аарак айтыр салааны базып алырга, ооң мугурундан улуг эргек аразында хемчээли, 15 хире см.
Сѳѳм — айтыр салааның бажындан улуг эргекке чедир хемчээл, 19 хире см.
Карыш – ортаакы узун салаа-биле улуг эргек аразында хемчээл, 20–25 хире см.
Шенек – холдуң кыры дуртунуң хемчээли, 40–45 хире см.
Базым – буттуң ээжээнден өске бажынга чедир хемчээл, 71 хире см.
Чарык кулаш – чада туткан холдуң бажындан хѳрек ортузу тѳш чанынга чедир хемчээли, 71 хире см.
Кулаш – ийи холду чада тудупканының хемчээли, 150–170 хире см.
Изольда КҮЖҮГЕТ,
Ак-Довурак хоорайның математика болгаш информатика башкызы.
“Шын” №22 2024 чылдың март 23
![](https://sun4-22.userapi.com/impg/A3INMhelmT-A0hPzu2p3Nnw09a8FXDrIovLiow/Uy0ITSN6H7E.jpg?size=380x332&quality=95&sign=f301d6faa047ef1c0021c3bdc0fa6a0f&c_uniq_tag=XRgkSl9XO_GRHwRF4JjDmFhfIuqLba5aLtGtnpnqQtQ&type=album)
![](https://sun4-18.userapi.com/impg/qBawL4OZtdh_fpRzW1wliOGAAmkb_PK4OIH7-Q/IjcPW2sWOEk.jpg?size=209x238&quality=95&sign=7c7acb4c6118b1fef6ba54fdd6995105&c_uniq_tag=mA9cygmp2NFeygsO6RLDGbclCLH6gx815xJwT52aJDw&type=album)
![](https://sun4-22.userapi.com/impg/PEBK37Ovi9WwdP-qlF22cZ_EtuPAx02S5JwFdw/oJBSXMEnoqw.jpg?size=637x374&quality=95&sign=86eeffdbb32b09fd1816d6abd5d84e15&c_uniq_tag=TlBm5_dAwubyy4I_NpFG0LhlyRt409okzk90DiUCEwY&type=album)
![](https://sun4-20.userapi.com/impg/NrLYkhW0RCamnCiJdaIG_loOxrmYaMZYFdcwZQ/5ZIYmEWXP50.jpg?size=720x516&quality=95&sign=ac9b7d0a313bb52e0e614e829b88f5c0&c_uniq_tag=QTykfyLVIKs0RTwHhkbLsN0Y08udAiK83itW0EM80PM&type=album)
![](https://sun4-21.userapi.com/impg/3kO4p1u-xvzZxVe6n15-2c1Smf_vZlPUy8gQRQ/ArxFAdGGGzo.jpg?size=772x394&quality=95&sign=3904dc1dae5f205fe182c1ae3410e875&c_uniq_tag=89UlfHvVJb6EXYrVd9sCwDbruZBQyL1o2NM-4ohjwYg&type=album)
![](https://sun4-19.userapi.com/impg/g9Q0zEiFWs17aXP7Wbo1o4x3VMo6VvpcIqCdeg/-9O3x_KHl-U.jpg?size=772x689&quality=95&sign=b4191ccf563510a0b9543e4c88bf20eb&c_uniq_tag=BxgKpJav4OnD_tIRyElHfgVLRerEVOVF8z8aIu_2SYA&type=album)
![](https://sun4-20.userapi.com/impg/uEon7OmQ6XjugA1agxS4lB_qIhN4mU0XF4ogUA/C4drko057_8.jpg?size=772x420&quality=95&sign=8062e74bc7d7cfdb5332036a37f52ae4&c_uniq_tag=2RE9hf5vH7MnUdFrcq5Qu1nL4KnFwyafghYt6J19q5Q&type=album)
![](https://sun4-18.userapi.com/impg/GSv8DOifq11-9V5sWrO_Fl7lUgR-Stu1uP9ebg/JQ2qQO8RS-8.jpg?size=772x726&quality=95&sign=56ff690c0a344a74b7ef43e44d8541b4&c_uniq_tag=4uhzq0UFfxf9Ez134YZ3GOnsoHLWDW9u5OMFudgdQ6c&type=album)
![](https://sun4-20.userapi.com/impg/4uDqnCNy-O7E1TvEhlBwFEILu4HDaihDPkrCvQ/m_XNuLajDA0.jpg?size=772x529&quality=95&sign=6b0edccc0597a55365af77901408dd2a&c_uniq_tag=Srl_1luVfHoYmukojcyAQR5egUheG7wtIViGDe_l7sg&type=album)
![](https://sun4-21.userapi.com/impg/x_9v3JcS_aVlP75seFfF3jwJ72vlU5T_u-5d-w/2kxJYCiU7gk.jpg?size=772x473&quality=95&sign=bfd762940b674f49f4062f69a694e9d2&c_uniq_tag=nka5dapZ1bQh9Hk9o2EcwcesBYgssvxVLU2HXJuZAeU&type=album)