Бо чай дыка-ла изиг болду. Кочетов суурумда Тулчуушкун кудумчузунда тураскаалды эде кылып, Николай Оюн-биле херимин демирлер-биле кажаалап тургаш, изиинге бергедээн бис. Ынчалза-даа ооң чанында үнгүлеп келген теректер биске хүннүң изиинден камгалаар болду.
Ол үнүп келген теректерниң баарынга изиг хүнден камгаланып олургаш, чаңгыс кудумчуга эштерим-биле ойнап өзүп келген чылдарымны сактып келдим. Кудумчунуң адаанга колхоз тургузукчулары Маадыр-оол Бедикович Оюн биле тыва эки турачы Соктай Мумбар оглу Оюн суглар чурттап чорааннар. Оларның бажыңнарының хериминиң иштинге аныяк терек өзүп турган. ССРЭ үезинде бажыңнарның хериминиң иштинге теректер тарыыр чаңчыл бар. Мээң харым ам 70 чоокшулаан, теректи ооң мурнунда-ла тараан чадавас. Ам теректиң хары 80–90 хире бар боор. Чүге дизе 1963 чылда-ла терек шору өзүп келген турган чүве. Терек улгадып кырый берген. Дириг ыяштар кижилер ышкаш, теректиң карты кылыннап, дырышкайып калган. Чанында аныяк теректер өскүлеп келген, кырган теректиң ажы-төлү ышкаш көзүлдү.
Аажок изиг хүнде бисти сериин хөлегези-биле камгалаан буянныг теректер-дир. Суурнуң инектериниң изиг хүнде серииттенир чери база ол. Ээн калган кудумчунуң бажыңнар турган черлеринде чурттакчыларның тарып каан теректери улаштыр өскүлеп келген. Тыва улустуң үлегер домаанда ышкаш «Аът өлүр, баглаажы артар» дээни дег, бажыңнарның хоочун ээлэри, салгалдары чок, өскээр амыдырап-чурттап чоруй барган-даа болза, оларның тарып каан теректери өзүп, артып кааннар-дыр.
Теректерниң хөлегезинге олуруп алгаш, өскен-төрээн төөгүлүг кудумчум ээнзиреп калганынга муңгарап, кады тураскаал кылып турар дуңмамдан чаштынып, иштимде ыглап-даа турдум. Ынчангаш аныяк салгалдарга төөгүлүг кудумчуну утпайн сактып чорзун дээш, тураскаалды бодум холум-биле дуңмам Николай-биле кызып кылып турарым ол.
Кудумчуда чаңгыс-ла бажың арткан. Ол дээрге Николай Константиновичиниң ада-иезиниң бажыңы. База-ла буянныг бажың болду. Бетон-биле ажыл кылырда, сугну ол бажыңдан ап, демир херим хайындырарда токту база кожуп ап турдувус. Бажыңның херээжен ээзи Галина угбай изиг шайы, аъш-чеми-биле бисти чемгерип-даа турду. Галина угбайга аажок улуг четтиргенимни илеретпес аргам чок болду. «Ээн кагдынган төөгүлүг кудумчуга буянныг чүве кылып турар-дыр силер?»— деп, ол өөрүп чугаалап олурду.
Өскен-төрээн кудумчумда артып калган буянныг терек чуртталгазын уламчылап, чанында ажы-төлү ышкаш аныяк теректер өзүп турарын көргеш, бодумга-даа дөмейледим. Мен ышкаш ажы-төлдүг, мээң-биле кады кырып бар чыдар-дыр деп сагыжымга кирип келди. Ажырбас, буянныг терээм, кырыза-даа аас-кежиктиг-дир сен, орууң уламчылап, салгалдарың өзүп орар-дыр. Сени тарып олурткан улус чок-даа болза, чаныңда тураскаал сеңээ ээ болуп чорзун!
Сергей ТЫРТЫК,
«Таңды-Уула» чечен чогаал каттыжыышкынының кежигүнү.
"Шын" №59, 2023 чылдың август 9