Чурттаар оран-сава тудар чер садып алыры кандыг-даа кижиниң амыдыралынга чугула черни ээлеп турар. Аңаа кичээнгейлиг болуру чугула. Чамдык садып алыышкыннарның түңнели муңгаранчыг байдалга чедирип турар. Кезек багай сеткилдиг, хоптак хамаатылар чоннуң бүзүрээчел, биче сеткилдиг чоруун ажыглай бээр таварылгалар бар. Чер садып ап тургаш, оваарымчалыг болурунуң дугайында ТР-ниң чер болгаш өнчү-хөреңги харылзааларының сайыды Аян Допуй-оол чугаалаан.
– Аян Алексеевич, эрткен чылдың түңнелдери-биле үлежип көөр силер бе?
– Эрткен 2023 чылда 5 муң ажыг дилег-билдириишкинни яамы хүлээп алган. Оларның аразында хууда кижилер-даа, организациялар-даа бар. Чурттаар оран-сава тудар чериниң документизин кылдырар дээн хамаатылар, гараж тудар чер документизи кылдырар дээн-даа, ногаа-чимис тарыыр дээн-даа хамаатылар бар болган. 2022 чылда 5 муң ажыг билдириишкин турган болза, 2023 чылда оон көвүдей берген болуп турар.
– Билдириишкиннер саны көвүдеп эгелээнин бодаарга, чон чер документизиниң чугулазын билип эгелээни ол бе?
– Ийе, дыка шын. Кижилер өнчү-хөреңгизинге шыңгыы хамаарылгалыг апарган. Ынчангаш билдириишкин киирип турар улустуң саны көвүдеп турар.
– Чурттаар оран-сава тудуп алыр черлер азы арендага алыр черлер дугайында чүнү чугаалап болур силер?
– Эрткен чылын 594 хамааты чер садып алган. «Гараж амнистиязы» тускай күрүне программазы-биле 194 хамааты чер алган. «Дача амнистиязы» программа-биле 56 хамааты чер документизин кылдырып алган.
Оон ыңай РФ-тиң чер болгаш өнчү-хөреңгиге хамаарыштыр хоойлузунда чамдык өскерлиишкиннерни киирген. Ында айытканы болза, 2015 чылдың март 1-ге чедир туттунган бажыңнарның чериниң документизин кылдырып ап болур. Эрткен чылын шак-ла ындыг билдириишкиннер 145 хамаатыдан кирген.
– Чиигелделиг хамаатыларга хамаарыштыр кандыг ажылдар чоруттунган ирги?
– Шак ындыг хамаатыларга 227 чер бар. Эрткен чылын 98 черни берген бис. 2011 чылда учетче кирген хамаатыларга черлерни берип турар бис. Дыка хөй үе эрте берген болгаш, чамдык хамаатыларның телефонунуң дугаарлары болгаш чурттап турар чери өскерли берген. Дыңнадыгларны айыткан адресче чорудуп турар бис. Чер оочурунда турар чоннуң кичээнгейинге дыңнадырым болза, яамыга келгеш, телефонунуң дугаарын, чурттап турар чериниң адрезин чаартырын дыңнадып тур бис.
– Черниң документизин белеткээш, бээр үе кээрге, алыр кижи чок болу бээр таварылгалар турар бе?
– Бир эвес чорудупкан дыңнадыывыс биске дедир эглип келир болза, оочурда турар дараазында хамаатыларже дыңнадыгны чорудар апаар бис. Дыңнадыг албайн барган хамаатының оочуру кайнаар-даа чылбас, ол хевээр турар.
– Чер садыглажырының үезинде үптекчи чоруктар илереп турары чажыт эвес. Шак ындыг чүүлдерни болдурбас дээш кандыг ажылдарны кылып чорудуп турар силер, Аян Алексеевич?
– Ийе, шак ындыг дүвүренчиг медээлер бар. Бузурукчуларга мегелеткен хамаатылар яамыга кээп турган. Кирген билдириишкиннерге специалистер харыыларны берип, чогуур ажылдарны чорудуп турар.
Меге документ-биле чер садыптар арын-нүүр чок бузурукчулар бар. Ынчангаш чер-даа, бажың-даа садып ап тургаш, оваарымчалыг болуру чугула. Меге документилиг чер садып алгаш, чурттаар оран-сава азы гараж тудуп алган дижик, ооң соонда ону бодунуң өнчүзү деп бадыткаары берге херек. Ынчан шүүгү албан-чериниң киржилгези-биле шиитпирлээр апаар. Бир эвес бадыткап шыдавайн баар болза, ук черден тудуп алган бажыңын азы гаражын чайладыр ужурга таваржыр. Бажың тудуп эгелээр бетинде черниң документизин бодунуң адынче кылдырып алыры кончуг чугула. Бистиң яамы ай санында черлерге хамаарыштыр мониторингилерни кылып чорудуп турар. Социал четкиде чер садып турар бөлүктерже киргеш, тодарадыр бис. Бодунуң өнчүзү эвес черниң документизин оон кылдырып бээр мен дээш, садыптар садыгжыларны тодарадып, илередип турар бис. Чамдык хамаатылар документизи чок черге тудуун эгелей берген-даа боор. Чамдыктары кымдан садып алганын безин чажырыптар.
– Аян Алексеевич, бузурукчулар холунче кирбес дизе, чүнү канчаарыл?
–Чер садып алыр дээн кижи шимчевес эт-хөреңгиниң чаңгыс аай күрүне реестриниң (ЕГРН) ушта бижилгезин интернет четкизин таварыштыр боду көрүп болур. Госуслугиден азы Росреестрниң сайтызын таварыштыр төлевирин төлээш, чагыгны киирген соонда, ЕГРН-ниң ук черге хамаарыштыр ушта бижилгезин көрүп болур. Ында чер кымның хууда өнчүзү дээрзи көстүп турар.
–Ажылыңарга хамаарыштыр 2024 чылда чүнү планнап турар силер?
– 2015 чылдың март 1-ге чедир туттунган бажыңнарның чериниң документизин кылырын уламчылаар бис. Хамаатыларга сагындырып каар чүүлүм болза, 2015 чылдың март 1-ге чедир тудуп алган бажыңын шын деп бадыткаар дизе, коммуналдыг төлевирлер, электри энергиязы төлээн дугайында чектер, бир болза, тудугнуң техниктиг паспордун 2015 чылдың март 15-ке чедир алган дээн ышкаш бадыткаптар шынзылга бижиктер херек. Үстүнде адааным шынзылгаларның кайы-бирээзи бар болза, чериниң документизин бодунуң адынче кылдырып ап болур эргелиг.
– Айыткан хуусаага чедир чериниң документизин кылдырып албаан хамаатыларны чүү манап турарыл?
– Чурттаар оран-сава тудуп алган чериниң документизин чогуур үе-шаанда кылдырып албаан болза, хоойлу езугаар ук черни хостаар апаар. Ынчангаш амдыызында үе барда, чериниң документизи бодунуң адында эвес болза, дарый кылдырып алырынче кыйгырып тур бис.
А. ОНДАР белеткээн
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №7 2024 чылдың январь 31
