Шыырак ча адыгжылары
Бай-Хаакка декабрь 12-13 хүннеринде элээди оолдар, уруглар аразынга Республиканың бирги чери дээш ча адар маргылдаа болган. Аңаа республиканың 5 спорт школаларындан 100 шилиттинген, шыырак адыгжылар күжүн шенээннер.
Маргылдааның кол сорулгазы — элээдилер аразынга кадык амыдыралче чүткүлдү оттурары, ча адарын калбаа-биле сайзырадыры, часпас адар мерген тиилекчилерни шилиири болгаш белеткээри. Бо маргылдаага шилиттинген спортчулар 2026 чылдың январь 21-26 хүннеринде Орёлга болур Россияның бирги чери дээш маргылдаага Тываны төлээлээр.
Маргылдааның түңнелинде дараазында спортчулар тергиидээн: классиктиг (күштүг) адар хевиринге дараазында адыгжылар шылгарааннар: 2006-2008 чылдарда төрүттүнген оолдар аразынга 1-ги чер — Рагчасурен Ханды (Улуг-Хем), 2-3-кү чер — Адыгжы Тагба (ШТСКА-Тыва) биле Арсен Санаа (ОКСШ «Олимп»); 2006-2008 чылдарның кыс уруглар аразынга 1-ги чер — Айыраа Дарымажаа (ОКСШ «Олимп»), 2-3-кү чер — Айза Санаа (ШТСК-Тыва) биле Саглай Оюн (ОКСШ «Олимп»); блоктуг (тускай чиигелделиг) хевиринге 2006 чылдыг кыс уруглар аразынга 1 черде Нимаа Кыргыс (ШТСК-Тыва), 2-3-кү чер — Алдын-Сай Тандар (ОКСШ «Олимп») биле Долаана Хомушку (ОКСШ «Олимп»); 2009-2013 чылдың оолдар аразынга 1-ги чер — Хеймер Сарыг (ШТСК-Тыва), 2-3-кү чер — Майдыр Ооржак (ОКСШ «Олимп») биле Самба Тойлу (Улуг-Хем); 2009-2013 чылдыг кыс уруглар аразынга 1-ги чер — Бунеэ Кызыл-оол (ШТСК-Тыва), 2-3-кү чер — Шынгыраа Ондар (ОКСШ «Олимп») биле Арина Схемчик (ОКСШ «Олимп»).
Командалар аразында маргылдааларның түңнелдери: 2009-2013 чылдыг оолдар аразынга 1 чер — ОКСШ «Олимп» командазы (М. Ооржак, К. Соян, С. Тандар.), 2-3-кү чер — Улуг-Хем командазы (С. Тойлу, А. Норбу, А. Данзы-Белек.) биле Таңды командазы (С.-Б. Далбыр-оол, Х. Монгуш, В. Ондар.); 2009-2013 чылдыг кыс уруглар аразынга 1-ги чер — ОКСШ «Олимп» командазы (А.С. Хемчик, К. Монгуш, К. Шыдыраа.), 2-3-кү чер ШТСК-Тыва командазы (Б. Кызыл-оол, И. Барынмаа, С. Хумбун) биле ОКСШ «Олимп»-2 командазы (Ш. Ондар, Д. Дувендей, А. Монгуш).
Долаан Салчак – тулган тиилекчи
“Ийи Ноян” деп шыдыраа клувунга декабрь 13-14 хүннеринде “Тергиин шыдыраачы-2025” деп түңнел оюн чажыт – чүгле ийи ойнакчының аразынга болган. Чылдың тулган тиилекчизин илередири-биле, 2025 чылда дөрт аңгы шилилгелиг маргылдаалар эрткен турган. Бир дугаар республика чемпионады февраль айда, дараазында Тиилелгениң 80 чыл ою база Ада-чурт камгалакчызының чылынга тураскааткан маргылдаа май айда, 3 дугаары августа Республика хүнүнге тураскааткан база ноябрь айда арткан 8 шыырак шыдыраачы аразынга болган. Түңнелинде Кызыл кожууннуң 2 шыдыраачызы Долаан Салчак биле Болат Бадыраа “Тергиин шыдыраачы-2025” деп мөөрейге киржир эргени чаалап алган.
Маргылдааның чуруму ёзугаар ойнакчылар 2 хүн дургузунда 4 оюн ойнаарын доктааткан. Шаңналынга тулган тиилекчи 100 муң рубль, 2-ги черге төлептиг болган ойнакчы 50 муң рубль акша шаңналын алыр.
Ийи шыырак ойнакчының спортчу чедиишкиннери
Долаан Салчак — 35 харлыг тренер башкы. Рейтингизи — 2049, республиканың 3 дакпыр чемпиону, 2007 чылда 18 хар чедир оолдар аразынга Москваның бирги чери дээш маргылдаага мөңгүн медальдың эдилекчизи, 2024 чылда “Тергиин шыдыраачы” маргылдааның кордакчызы, республиканың 2024 чылда “Хөл шыдыраага” чемпиону.
Болат Бадыраа — 18 харлыг, Томск хоорайның студентизи. Рейтинги- зи — 1907, “Тергиин шыдыраачы-2023-түң” тулган тиилекчизи, 2023 чылда республиканың 18 харлыг оолдар аразынга тиилекчизи, 2023 чылда “Хөл шыдыраага” республика чемпиону болган.
Тулган тиилекчини илередир маргылдааның ажыдыышкыны декабрь 13-те болган. Маргылдааның бир дугаар салыында ойнакчыларны деткиири-биле баштайгы көштү Шыдыраа чөвүлелиниң даргазы Ренат Ооржак кылгаш, ойнакчыларга тиилелгени күзээн. Маргылдаа Россияда шыдыраа дүрүмү-биле 90 минута ойнаар база көш кылган соонда-ла, 30 секунданы немеп турган.
Баштайгы бир дугаар салыгны Долаан Салчак тиилээш, 1:0 кылдыр мурнай берген. Ийи дугаар салыг хайым 0,5:0,5 кылдыр доозулган. Маргылдааның 2 дугаар хүнүнде 3 дугаар салыг эгелээн. Үшкү салыг Долаан Салчактың тиилелгези-биле доозулган.
Түңнелинде маргылдааның удуртукчулары, шииткекчилери, деткикчилери чурум ёзугаар 2,5:0,5 сан кылдыр Долаан Салчакты тулган тиилекчи деп чарлааннар.
Чылдың тулган тиилекчизин илередир “Тергиин шыдыраачы-2025” маргылдааны хаап тура, Шыдыраа чөвүлелиниң даргазы Ренат Ооржак шыдыраа оюну тыва чаңчыл ёзугаар бистиң республикада уруглар садтарында, школаларда сайзырап турары улуг чедиишкин деп чугаалаан. Ол ышкаш элээди оолдар, уругларның угаан-медерелин сайзырадыры-биле Кызылга Шыдыраа академиязын ажыдар үе келгенин демдеглээн. База Кызылга 2026 чылда өөреникчилер аразынга Россия чергелиг маргылдаа эрттирер барымдаа барын дыңнаткан.
Сибирь чемпионадынга киржир
Ярыгин аттыг спорт ордузунга декабрь 13-14 хүннеринде Ушу-саньдага республика маргылдаазы болуп эрткен. Маргылдаага 9 хардан өрү назылыг 112 спортчу база 10 команда Омск хоорайга Сибирь чемпионадынга киржир эрге дээш күжүн шенеп киришкеннер.
Маргылдаага бирги чер алган “Редс игл” командазы Сибирь чемпионадынга киржир эргени алган.
ММА чемпиону
Декабрь 12-13 хүннеринде Великие Луки хоорайга студентилер аразынга ММА-га Россия чемпионады болуп эрткен. Ол маргылдаага ТывКУ-нуң география факультединиң студентизи Оттук Сегбелдей ММА-ның хевирлеринге 52,2 килге 2 дакпыр чемпион база шаңналдыг черниң эдилекчизи болган. Спортчу ТывКУ-нуң тренер башкызы, каттышкан дайынчы хевирлиг ММА чөвүлелиниң удуртукчузу Александр Ховалыгның удуртулгазы-биле белеткелди эрттирип турар.
Муайтайга Сибирь чемпионады
Кемеровога декабрь 8-12 хүннеринде Муайтайга (шанчар-тевер хевирге) Сибирьниң чемпионады база бирги чери дээш 2 улуг маргылдаа болган.
Ук маргылдааларга 500 спортчу 9 девискээрни төлээлээн. Аңаа Тывадан 21 спортчу киришкен. Тыва Республиканың алдарлыг тренери, маргылдааның шииткекчизи Борис Маадырбаевич Доңгактың дыңнатканы-биле дараазында спортчулар шаңналдыг черлерже кирип, 2026 чылда Россия Чемпионадынга база Россияның бирги чери дээш 2 маргылдаага киржир эргени чаалап алган.
Дөрт хүн үргүлчүлээн маргылдааларның түңнелдери: 12-13 харлыг оолдар, уруглар аразынга 3-кү черни Догээ Бичик (46 кг), Айрат Шожал (38 кг), Валерия Тюлюш биле Анфиса Сурдаа (46 кг); 14-15 харлыг оолдар, уруглар аразынга 3-кү черни Кива Кунзек (71 кг) база Саманта Тюлюш (51 кг); 16-17 харлыглар аразынга 3-кү черни Сундуй Ооржак (57 кг), Али Сат (75 кг) алганнар.
Бодибилдингиниң тиилекчилери
Красноярскыга декабрь 13-те бодибилдинг маргылдаазы болуп эрткен. Ол кайгамчык чараш мага-боттуг, мөчек-мөчек шыңганнарлыг спортчуларның маргылдаазынга бистиң спортчуларывыс чедиишкинниг киришкеннер.
Азияна Каң-оол “Фитнес стильдиң” 2 хевиринге 1-ги черни алган база 16 киржикчи аразынга “Тулган тиилекчи” деп атка төлептиг болган. Азияна ол тиилелгени тренер башкызы Сай-Херел Түлүштүң ажылының улуг чедиишкини деп чугаалаан.
Эр улус аразынга Кежик Хертек “Пляжный бодибилдинг” көргүзүүнге тиилекчи болган. Ол-ла хевирге Кежик Ооржак 2 дугаар черге төлептиг болган.
/ Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ, спорттуң хоочуну.
Чуруктарны ТР-ниң Спорт яамызының социал четкиде арнындан алган.
“Шын” №49 2025 чылдың декабрь 18
