Чүгле шагдааларның ажылы бе?

Ээлери туда кадарбаан, сула оъттап чораан мал-маганны оорлап алгаш баарга, оларны дилеп тывары, ол ышкаш автомобиль оруктарынче үне берген мал көскү болзун дээш, оларны чырыткыланы бээр мончарлар-биле демдектээри дээш өске-даа ажылдарны шагдаалар чорудуп турарын солун-сеткүүлдерден номчуурумга, шагдааларның оон өске кылыр ажылы чок-даа ышкаш меңээ сагындырар.

Ынчаар ажылдап турары дээш, шагдааларны мактавайн канчаар. А бо ээлери кадарбас мал-маган оорунга, аъттар, инектер дээш өске-даа мал автооруктарже дүне-хүндүс үнүп, автомобиль айыыл-халавы болу бээринге хамаарылгалыг ажылдыг дарга-бошкалар чүнү кылып турарыл деп бодал сагышка кирип келгилээр-дир.

Көдээде суурлар чоогунда оруктар хамаанчок Кызыл хоорайда, Каа-Хем суурда, дачаларда оруктарда мал-маган кылаштажып, оларның кыдыында оъттап чоргулаар. Оларны автомобиль оруктарындан чайладыр ажыл республиканың эң үстүкү удуртукчу даргаларының албан-хүлээлгези хире апаары мени шуут-ла кайгадыр-дыр.

Мал-маганын кадат чок арттырар чорук-биле совет үениң кончуг дээштиг аргазы бар ийин. Ону бистиң аныяк даргаларывыс билбес-даа чадавас. Бир эвес билир болза, ол арганы ажыглаарынга амгы үениң өнчү-хөреңги дугайында хоойлу-дүрүмү шаптыктап турар чыгыы боор. Хамааты кижиниң өнчү-хөреңгизин судтуң шиитпири чокка түр үеде-даа безин хавырып болбас дугайында хоойлу-дүрүм бар деп дыңнаан. Ындыг бе дээрге Туран хоорайның чагырга чери кадат чок чораан мал-маганны түр када тургузар кажааны туткаш, оларның ээлерин торгаап, ону төлээн соонда, малды ээлеринге эгидип берип турар деп солун-сеткүүлден номчудум. Шак-ла ындыг арганы база-ла мал-маганын кадарбайн, колхоз-совхозтарның тараазынче киирип турган кижилерге хамаарыштыр совет үеде ажыглап турган чүве. Бо-даа кончуг дээштиг арга. Бир эвес ол арганы ажыглаарын амгы хоойлу-дүрүм чөпшээреп турар чүве болза, чүге ажыглап болбазыл? Хоойлу-дүрүм чөпшээреп турар хире, бир эвес ындыг эвес болза, Туранның дарга-бошкалары кажаа тудуп, аңаа кадарчызы чок чораан малды кажаалавас болгу дег.

Малды сула оъткарар, олар чурттакчылыг черлер болгаш малчын турлаглар чанында автооруктарже үнер, автомобиль озал-ондаа үндүрер чоруктар сумулар чагыргалары, оларның даргаларының кошкак ажылының уржуунда база болуп турар деп бодаар мен. Сумуларда кымда каш мал барын билир, мал-маганны одарладырын организастаар, мал бүрүзү чырыткыланыр мончарларлыг болгаш демдектерлиг болур талазы-биле ажылды чорудар күрүне органы суму чагыргазы эвес бе? Бо бүгү ажылдар оруктарга озал-ондакты болдурбазынга салдарлыг болбайн канчаар, ынчалза-даа оруктар чоогунга болгаш оруктарга кадарчызы чок чораан малды түр када тургузар кажааларны тудуп, оларның ээлерин акшага торгаап турар болза – байдал ынчан өскерлир – мээң бодалым ындыг. Ынчанмас болза, кадат чок мал айтырыы хурал-суглаалар, суртаалдар бооп артып калыр.

Таңды кожуунда Бай-Хаак суурнуң чурттакчыларының мал-маганынга чырыткыланыр демдектер чыпшырып, тайылбыр ажылы чорутканынга хамаарыштыр бода малдарны штраф шөлүнге кажаалааш, бир инек дээш 1000 рубльга торгаар, инээ ийи катап ол торгаал шөлүнче кирер болза, 2000 рубльга торгаап, ээлериниң акшазының хавын куругладыр болза, ынчан оларның бажынга мал-маганын ээн салбас деп бодал кирер деп, ВКонтактеге Ульяна Ховалыгның бижээнинге бүрүнү-биле чүүлдүгзүнер мен.

Мал-маганны кадат чок салыр, автооруктарже үндүрер, автомобиль айыыл-халавы болдурар чорук-биле чүгле ынчаар демисежир, хурал-суглаада хөй чугааны шегледир үе келген. Суму чагыргаларының бүрүзүнге кажааларны дүрген тудар, аңаа кадат чок мал-маганны түр када тургузар, ээлерин торгаап билиндирерден өске арга чок апарганын байдал көргүзе берди.

Алдын-оол ДҮҮРҮҢ,
күш-ажылдың хоочуну.

«Шын» №75 2023 чылдың октябрь 4