Надежда Соскур-ооловна Ооржак – аныяандан тура амдыгаа чедир ниитилелдиң ажыл-ижинге улуг үлүг-хуузун киирип чоруур кижилерниң бирээзи. Кадык камгалал адырында 43 чыл ажылдап чоруур кардиолог эмчи бодунуң мергежилин школачы чылдарында-ла шилип алган.
Школа соонда Красноярскының медицина институдунче өөренип киргеш, 1981 чылда доозупкаш келгеш, Чөөн-Хемчиктиң төп эмнелгезинге терапия салбырының эргелекчизи болуп 10 чыл ажылдаан. Ооң соонда Москва хоорайга ординатураны кардиолог эмчи кылдыр өөренип алган. 1993 чылдан 2011 чылга чедир кардиология салбырының эргелекчизинге 18 чыл ажылдаан. Амгы үеге чедир ук салбырда кардиолог эмчи кылдыр ажылдап чоруур.
Чүрек эмчизи болуру амыр эвес
Ол 5 дугаар курска өөренип тургаш, кардиология лекцияларын аажок сонуургап, башкызының ажылынга бердингенин магадап, аңаа чалгынналгаш, кардиолог эмчи болур күзели оттуп келген. “Чүрек эмчизи болуру амыр эвес. Аңаа дөмей-ле белеткел херек. Ынчангаш хөй чылдар дургузунда бодумну белеткеп ажылдап чорааным ол” – деп, хоочун эмчи чугаалаан. Эмчи бичиизинден тура фельдшер даайы Белек- оол Ондарны үлегер-чижек кылдыр көрүп, ооң кижизиин, аарыг улуска кичээнгейлиин, ажылынга харыысалгалыын магадап көрүп чораан.
Хүндүлүг эмчи ажылдап келген чылдарында хөй-хөй шаңналдарның эдилекчизи болган: ТР-ниң улустуң эмчизи, дээди категорияның эмчизи, РФ-тиң Кадык камгалалының тергиини, шылгараңгай күш-ажылы дээш медаль дээш оон-даа өске. Оон аңгыда, Надежда Ооржак Кызыл хоорайда ажылдап турар эр кижилерниң аразында хан базыышкыны бедиир аарыгның нептереп турарын шинчилээш, медицина эртемнериниң кандидады деп атты камгалап алган.
Эмчилерге дуза
Ол бодунуң эмчи ажылындан аңгыда, хөй-ниити ажылынга база идепкейлиг киржип чораан. “Медицина палатазынга ажылдап турган үемде ооң эмчилерге ажыктыын көрүп, хөй-ле чүүлдерни билип алган мен. Эмчи кижиниң ажыл-ижинге нарын айтырыглар бо-ла тургустунуп келир. Ынчан медицина палатазының юризи хоойлу-дүрүм талазы-биле арга-сүмезин кадып, улуг дузазын чедирер”– деп, эмчи демдеглээн.
Эмчилер аразында янзы-бүрү мөөрейлерни, хемчеглерни база чорудуп, эки түңнелдиг ажылдааннарны шаңнап-мактап, бүгү талазы-биле дузаны чедирип чорууру өөрүнчүг. Ынчангаш медицина палатазында ажылдап чоруур эмчилерниң камгалакчылары болур аныяк специалистерге моон-даа соңгаар быжыг туруштуг, чогаадыкчы ажылдаарын күзээр-дир мен”.
Кадыкшыл – ооң өөрүшкүзү
Хоочун эмчиниң эң-не кол өөрүшкүзү – аарыг кижиниң сегип үнүп келири. “Кардиология салбырынга кандыг-даа байдалдыг улус келир. Ылаңгыя берге байдалдыг улус келгеш, хүнден хүнче экириирге, оларның-биле деңге өөрүп, аажок чоргаарланыр мен. Ай санында 4–5 хире берге байдалдыг кижилерни Санкт-Петербургтуң, Новосибирскиниң, Томскунуң, Красноярскының федералдыг чүрек-дамыр кезер төптеринче чорудуп турар бис. Улуг хоорайларның эмнелге төптеринге кестирип алгаш, көңгүс эки апарган улусту көөрге, ол дег өөрүшкү кайдал” – деп, Надежда Ооржак ажылында сорук киирип чоруур чылдагааннарның бирээзин чугаалаан.
Чүрек аарыглары нептерээн
Сөөлгү 50 чылдарда чүрек аарыглары дендии нептереп турарын кардиолог эмчи Надежда Ооржак демдеглээн. Ылаңгыя хан базыышкыны улгадыр болгаш чавызаар кижилер саны көвүдээн. Чүгле Россияда эвес, Тывада безин 18 хардан өрү кижилерниң 45–48 хуузу ханының базыышкыны бедиир. Шак ол чылдагаан чоорту чүрек аарыгларынче шилчий бээр. Ону чүректиң дамырлары тарлаар аарыг деп адаар. Чүректиң ажылдаары кошкаар, чүрек согуу шын эвес ажылдаар дээш ук аарыгның хевирлери-ле хөй. Бо бүгү инсульт, инфаркт деп аарыгларга эккеп турар. Ханының базыышкыны улгаткаш, чартыктаан улус кайы хөй. Миокард инфарыгы дээрге чүректиң дамырлары чиңгелээш, хан эргилдези баксыраанындан чүректиң мөөң эъдиниң өлүглени бээри. Ол база сөөлгү чылдарда кончуг көвүдеп турар.
2013 чылда республика эмнелгезиниң кардиология салбырынга регионалдыг дамырлар төвү ажыттынганы-биле чүрек-дамыр аарыгларындан өлүп-хораар кижилер саны эвээжээн. Чүрээ баксырап эгелээн улусту поликлиникада чүрек эмчилери чогуур үезинде дамырлар төвүнче чыттырыптарга, кезиишкин соонда, берге байдалга чедирбейн баар.
Чүрек аарыгларының көвүдеп турар чылдагааннары
Бир дугаарында, шын эвес чемненилге. Хөй чигирлиг, дустуг, үстүг чемнер чип турарывыста. Амгы үеде фастфуд кылып турар кафелер база хөйү-биле ажыттынып турар. Оон хөй чемненген тудум, аныяк-өскенниң аразында семирип, деңзизи аартап турар улус көвүдээн. Улуг улустуң 30 ажыг хуузу хөлүн эрттир семирип турар. Семириири дээрге чүрек аарыгларының база бир тыптыр чылдагааны. Шын эвес чемненип, семириирге, ханның тургузуунга холестерин көвүдээр. Ооң ужундан база-ла чүрек аарыглары тыптыр.
Ийиде, эвээш шимченип турарывыста. Эмнээшкинниг күш-культура көңгүс ажыглавайн турар, олутпай апарган. Амгы үеде машиналар көвүдээнинден кижилер шоолуг кылаштавастаан.
Үште, хан базыышкынының улгадыры. Дөрте, эр-даа, херээжен-даа улустуң 60 ажыг хуузу таакпылаар.
Кардиология салбыры сайзырап турар
Күрүнениң кадык камгалалынче көрнүп турары кончуг эки. Кардиология салбырында база чылдың-на уурук-сууруктап амгы үениң чаа дериг-херекселдери кээп турар. Чаа салбырларның ажыттынып турары база чүрек аарыгларынга удур туржурунга улуг рольду ойнаан. Регионалдыг дамырлар төвүнде чүрек аарыглыг кижилерниң дамырларын кезип эмнеп турар. 2022 чылда ажыттынган чүрек кезер салбырда чүректиң, баштың болгаш өске-даа черлерде чиңгелээн дамырларны кезип турар апарган. Кожууннарның төп эмнелгелеринде чүрек эмчилери көвүдээн. Чурттакчы чон ыңай-бээр чорбайн эмчи дузазын алыр аргалыг апарган. Республикада кардиолог эмчилер саны 30 ашкан. Ылаңгыя оларның аразында аныяктарның көвүдээни өөрүнчүг.
Кадыкшыл бистиң холувуста
Чүрек аарыглары болгаш хан базыышкынының бедиири хөй кезиинде шын амыдыраарындан хамааржыр дээрзин Надежда Ооржак демдеглээн. Ылаңгыя чаш ажы-төлдү шын чемнениринге, күш-культурага өөредири чугула. “Өгбелеривистиң чип чорааны далган, тараазын хүннүң эвес-даа болза, оода неделяның 4–5 хүнүнде чип турарга, ижин-хырынны аштап-арыглаан түңнелинде, ханның тургузуунда холестерин база организмде өске-даа хоралыг бүдүмелдер эвээжээр” – деп, кардиолог эмчи сүмелээн.
Чыжыргана СААЯ.
Чурукту интернет четкизинден алган.
“Шын” №75 2024 чылдың октябрь 2