Мындыг аттыг өөредиглиг семинарны ноябрь 2-де Тыва үндезин культура төвүнге эрттирген. Аңаа Тываның улустуң чогаалчызы Черлиг-оол Чашкынмаевич Куулар, Тываның улустуң башкылары Валентина Бегзиевна Монгуш, Валентина Өдүрековна Төмүр-оол чалаттырып келген.
Семинарга өг-бүле байырлалдарының эрттирикчилери тыва езу-чаңчылдарны боттарыныы-биле өскертип, чаа чүүлдер немеп, чогаадып турарының дугайында чидиг айтырыгларны көдүрген.
Аңаа хамаарыштыр тыва езу-чаңчылдарның, ужурларның камгалакчызы болгаш нептередикчизи Валентина Монгуш өөредиглиг угаадыгны кылган. Ол бодунуң киржилгези-биле эрттирип турган өг-бүле байырлалдарындан барымдаалыг чижектерни киирип, онза тайылбырны чоруткан.
Чижээлээрге, мындыг солун айтырыгларга тодаргай харыыны берип, угаадыглыг өөредигни чоруткан:
Тыртыг, тудугжу кижи болгаш уруг сыртыы деп чүл? Өгбелеривис уруг сыртыын канчаар шыгжап чорааннарыл? Ам бо үеде канчаар шыгжап турарыл? «Төрээн черим-биле хинним тудуш» деп тыва улустуң чалгынныг сөстери кайыын укталганыл? Кавайлыг чаш уругга шай бузуп деп чүл ол? Ужазының адаанга өшкү чөөгүн чүге салырыл? Күдээлээри деп чүл? Душтук кыстың аптаразын долдурар деп чүл ол? Кыс уругнуң ада-иези аптараны чүнүң-биле долдурар ужурлугул? Ынаар чүнү суп болбазыл? Душтук кыстың холун айтырары деп чүл? Чүге ыяап-ла холун айтырар дээрил? Келин кыстың чажын ийи чара кым өрүүрүл? Авазы бе азы чаавазы бе? Чашты өрүп тургаш, кандыг ырыларны өгбелеривис дамчытканыл? Ийи чаштың уштарын катай өрүптерге, чаваганы кым баглаарыл? Куда бетинде азы куда хүнүнде келинни кайыын алырыл? Ада-иезиниң бажыңындан, аалчылар бажыңындан азы «Алдын-Булакта» өглерден бе? Куданың эртенинде кунчуузу шай согаажының дажын канчаар келинге белек кылдыр бээр чорааныл? (Кончуг чараш езулал, мону катап диргизер болза эки). Куда эртенинде чаа келинниң шайын ижер, холунуң чемсиин көөр деп чүл ол?
Семинарның киржикчилери боттарының дүвүредип чоруур айтырыгларын хөйү-биле салганнар.
Чоннуң ынак чогаалчызы Черлиг-оол Чашкынмаевич үнелиг дыңнадыгны кылган. Өгбелеривистиң мерген угаанын хүндүлеп, шиңгээдип чоруурун аныяктарга чагып сургаан. Ол чижек кылдыр В.Б. Монгуштуң «Чең иштинге доруккан уруг» деп барымдаалыг чугаазын киирди. Барымдаалыг чугаада бижип турар бичии уруг Валентина Бегзиевнаның авазы-дыр. «Мындыг кончуг мерген угаанныг өгбелерлиг чораан-дыр бис» — деп, чогаалчывыс улуг чоргаарал-биле чугаалаан.
Валентина Өдүрековна тываларның ажы-төлүнге, уруг-дарыынга хамаарылгазының дугайында илеткээн. Өг-бүлеге дедир чаңныг уруглар-биле канчаар ажылдаарын экранга көргүспүшаан, тайылбырны кылган. Эрбен-биле чүнү-даа чедип ап шыдавас, а эрге-биле чүнү-даа чедип ап болур. Ылаңгыя, көгүдүглер болгаш мактаашкыннар кижизидилгениң кол чепсээ дээрзин тодаргайы-биле тайылбырлаан.
Өөредиглиг семинар үезинде ажыктыг мастер-класстарны көргүскен. Семинарга чалаттырган сезен артты ажа берген улуг өгбелерниң үүжези ам-даа чедир бустунмаан. Ынчангаш «Чүс катап дыңнаарының орнунга, чаңгыс катап көргени дээре» дээн орус улустуң үлегер домаанда ышкаш, хөйнү өөренип, билип алыры-биле шак-ла мындыг өөредиглиг семинарларга үргүлчү киржирин аныяк-өскенге сүмелээр-дир бис.
«Ак баштыгларның алдын үүжези» бөлүктүң кежигүннери.
“Шын” №95 2024 чылдың декабрь 11
