Самбажык Салаватович Сандак 1999 чылдың январь 25-те Кызыл хоорайга төрүттүнген. Мугур-Аксы ортумак школазын 2016 чылда дооскаш, Кызылдың башкы колледжизинге хөгжүм башкызы болур мергежилди 2019 чылда чедип алган. Улаштыр Саха (Якутия) Республиканың Арктиканың күрүне уран чүүл болгаш культура институдунда кино болгаш театр актёру кылдыр өөренип дооскан.
«Сорунза» чечен чогаал бѳлгүмүнче 2020 чылдан тура барып эгелээн. Амгы үеде В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрының артизи болуп ажылдап турар. 2020 чылда «Шын» солуннуң Тыва дыл хүнүнге тураскааткан шүлүк мөөрейиниң тиилекчизи. 2022 чылда республика чергелиг арагага удур «Краски жизни» деп чечен чугаалар мөөрейиниң «Надежда» деп номинациязынга төлептиг болган. Ол-ла чылын эрткен республика чергелиг «Аныяк шүлүкчү» мөөрейиниң тиилекчизи.
ЫТ, ИРБИШ БОЛГАШ КҮСКЕ
(Тоол)
Шыяан ам. Шаанда шагда Мугур хемни ээлеп, бот-боттарынга алышкы болуп, Ыт, Ирбиш болгаш Күске амыдырап-чурттап чораан чүвең-даа иргин.
Бир-ле хүн оларның аалынга аъш-чем төнген. Улуг акызы Ыт дуңмаларынга:
– Мугур хемни өрү аңнааш келийн, дуңмаларым, силер от салып, пажыңар белеткеп, олчалыг келиримге белен олуруңар – дээш, ыңай болган.
Ирбиш биле Күске акызының чагыын күүсеткеш, четтикпейн манап олурганнар. Имиртиңней бергенде, акызы, шынап-ла, олчалыг келген. Дуңмалары аажок амырап, чемненмишаан, үр-ле хөөрешкеннер. Каш хонук эрткенде, алышкыларның чеми катап-ла төнүп эгелээн. База-ла алышкылар аай-бажын тыппайн, боданып олурганнар. Ирбиш олургаш:
– Эртен мен Мөңгүн-Тайга сынче аңнап көрейн – деп-тир.
Күске дуңмазы олургаш:
– Мөңге меңги шыпкан тайга-сыннар айыылдыг эвес бе, акым? – деп айтырган.
– Өзүп-доругуп, эр болу бердим. Чеже акывыс аңнаар боор, мээң ам дуза кадар үем келген. Ындыг ийик бе, акым? – дээш, акызындан харыы манаарга, оозу:
– Ийе, өзүп келгениң кадыг-быжыг эр мөзү-бүдүжүңден илдең-дир, дуңмам, ынчалза-даа кажан-даа аңнавайн чораан болгай сен, оваарымчалыг болуруң чугула – деп чагыг-сүмезин берип олурган.
Эртенги даң хаяазы тайгаларның баштарынга дээп турда, Ирбиш Мөңгүн-Тайга углай аңнап чорупкан.
Ыт биле Күске алышкылар Ирбиштиң келирин четтикпейн манап, база-ла паш-савазын белеткеп алганнар. Ирбиш сураг. Каш хонук эрте берген, ам-даа келбээн. Алышкылар сагыш човап, коргуп-даа эгелээннер. Күске олургаш:
– Хумуңнуг-Ховуда кончуг күштүг хам бар чүве, чедип көрзүвүссе кандыгыл, акый? – деп, Ыттан айтырган.
Хумуңнуг-Хову деп черни ээлей чурттап орар, чоок-кавыда кожаларынга билдингир караң көрнүр Хам-Тарбаганның өргээзинге кирип, амыр-менди солушпушаан, Ирбиштиң канчап чиде бергенин тайылбырлап, арга-сүме айтырып келгенин чугаалааннар.
Хам-Тарбаган артыжын кыпсып алгаш, хуваанаан салып олура:
– Ирбиш силерже катап эглип келбес-тир, ол Мөңгүн-Тайга сынны бодунуң чер-чурту кылдыр санап, ол чоок-кавыда аалдарның мал-маганын, те-чуңма аңын аңнап, күчүлүг хааны болуп, чурттап чыдып калыр бодалдыг-дыр. Манавааныңар дээре-дир – деп мону сөглээн.
Алышкылар муңгарап-деңгереп кезек олургаш, Хам-Тарбаганга өөрүп четтиргенин илереткеш, аалынче чана берген.
Удаваанда бир ашак кижи алышкыларның аалынга келгеш, мону чугаалаан:
– Аал-ораным Мугур бажы Хүрең-Тайга чүве, коданымдан хойлар читкен, ону кым оорлап алган ирги дээш, чоок-кавыда аалдардан айтыртынып чордум. Билген, көрген кижи чок болду – дээрге, алышкылар Хам-Тарбаганның чугаалааны шын-дыр, Ирбиш-тир деп дораан билгеш:
– Бистиң кады чурттап чораан дуңмавыс, акывыс Ирбиш аңнап чорупкаш, ай чеде берди, ам-даа келбээн – деп харыылааннар.
Ашак кезек боданып олура, Ыттан дилег кылып эгелээн:
– Сенден өске кым-даа меңээ дузалажып шыдавас-тыр, хемчээн ап көрээли – дээрге, Ыт үр-даа боданмайн чөшпээрешкеш, Күске дуңмазынга:
– Аал-коданың хайгаарап, мени манап олур, дуңмам – деп чагыг-сүмезин бергеш, ашак-биле кады чорупкан.
Ашак биле Ыт Ирбишти орайтагыже чедир дилээш, тыппайн, ашактың аалынга барып, эът-чемин чип, хөөрежип-даа олурганнар иргин.
Ашак Ытка:
– Аал-коданымга кадарчы херек-тир, кодан-малым кадарып, меңээ өңнүк болуп көрем – деп чугаалаан.
Ыт-даа чүү боор, чөпшээрешкен.
Ол олчаан Кижи биле Ыт өңнүктер болуп артып калган. Ам Күске хөөкүй чааскаан аалынга акыларын манап чадааш, аштап-түреп эгелээш, аалдардан чем оорлап чип, улчумалдап чоруп каан.
Ынчалдыр-ла Ыт, Ирбиш болгаш Күске алышкылар амыдыралдың үш аңгы оруу-биле чурттап чоруй барып-тыр эвеспе.
“Шын” №19 2025 чылдың май 22