Бо чылын республика социал объектилер болгаш чуртталга бажыңнарын тударының талазы-биле бедик көргүзүглерни чедип ап, чымыштыг ажылдап турар. Уруглар өөренир албан черлериниң чаа тудуглары болгаш капитал септелгелери, чоннуң культурлуг дыштанылгазының төптери, кадык камгалалының объектилери, социал дуза кадар төптер септелгези – бо-ла бүгү инфраструктура Тываның Чазааның хүн бүрүде кичээнгейинде турар. Тудуг болгаш септелге ажылдарының кайы хире чоруп турарын хынаары-биле ведомстволар аразының комиссиялары тус-тузунда ажылдап, ажылчын сургакчылаашкыннарны кылып, ажыл күүседикчилери-биле чугаалажып, чедер-четпестерин сайгарып, сүмележип, хемчеглерни ап турар.
Бо чылын республикага 7 чаа школа тудуу ажыглалче кирер. Чаа өөредилге чылының эгезинде Кызыл кожууннуң хоорайжыткан Каа-Хем суурунда, Таңдының Бай-Хаакта, Кызыл хоорайның «Спутник» болгаш «Мөңгүн» микрорайоннарында школалар уругларны хүлээп алыр. Ыраккы Мөңгүн-Тайганың Кызыл-Хая болгаш Улуг-Хемниң Чодураа суурларының, Чадаана хоорайның школачыларын база улуг аас-кежик манап турар. Олар чаа туттунган чырык, делгем, амгы шагның дериг херекселдери-биле дериттинген чараш оран-саваже өөренип кирерлер.
Чаа тудуглардан аңгыда, республиканың алды школазында, бир техникумунда, бир уруглар садында болгаш бир лагерьде капитал септелге ажылдары бо хүннерде уламчылап турар. «Бүгү эки чүүлдү уругларга», «Профессионалитет», «Өг-бүле деткимчези» болгаш «Уругларга болгаш аныяктарга өөрениринге, дыштанырынга база кадыкшылын быжыглаарынга эки байдалдарны тургузары» деп федералдыг төлевилелдер акшаландырыышкыны-биле боттанып турар бо ажылдар база федералдыг болгаш регионалдыг Чырыдыышкын, Өөредилге яамыларының, Тываның Чазааның кичээнгейинде турар. Сөөлгү үш чылдың дургузунда республикага 46 уруглар албан черлериниң капитал септелгези кылдынган болгаш амгы үениң чаа дериг-херекселдери-биле чүмнеттинген.
Республиканың 12 спорт школазында капитал септелге чоруп турар.
Бай-Тайга кожууннуң Ээр-Хавак (Дружба) болгаш Улуг-Хем кожууннуң Торгалыг суурларында «Сорунза» деп губернатор төлевилели-биле көдээ культура бажыңнарының чаа оран-савазы бо чылын туттунуп турар. 2021 чылдан тура бо төлевилел-биле республика девискээринде 15 чаа тудуг кылдынган. Библиотеказы-биле катай кылдынып турар чаңгыс төлевилелдиң оран-савалары чурттакчы чонга культурлуг дыштанылгазын ажыктыг болгаш солун кылдыр эрттирер эптиг аргаларны тургузуп турар.
«Өг-бүле» деп федералдыг национал төлевилелдиң «Өг-бүлениң үнелелдери болгаш культура инфраструктуразы («Өг-бүлелерге культура») деп программазы-биле бо чылын республикада 3 культура албан черинде –Эрзинниң Бай-Дагда көдээ культура бажыңы, Сүт-Хөлдүң Бора-Тайгада улусчу театрның оран-савазы болгаш Өвүрнүң Саглыда библиотеканың капитал септелгелери чоруп турар.
Күш-ажыл болгаш социал политика яамызынга хамаарыштыр бо чылын 2 төптүң болгаш 2 бажың-интернаттың капитал септелгезин кылып турар: Тес-Хем кожууннуң болгаш Ак-Довурак хоорайының Өг-бүлеге болгаш уругларга социал дуза кадар төптери, Кызылдың болгаш Хайыраканның бажың-интернаттары.
2025 чылда кадык камгалал адырында 12 чаа тудуг болгаш 5 капитал септелге объектилери бар. Улуг-Хемниң Торгалыг болгаш Барыын-Хемчиктиң Эрги-Барлык суурларынга чаа эмчи амбулаториялары ажыттынар. Чөөн-Хемчиктиң Бажың-Алаак, Теве-Хая, Шеми, Хайыракан, Хорум-Даг сумуларында, Барыын-Хемчиктиң Аксы-Барлыкта, Тожунуң Чазылары, Адыр-Кежиг, Ийде, Каа-Хемниң Бүрен-Бай-Хаакта фельдшер-акушер пунктулары туттунуп турар. Оон аңгыда Тожу, Чаа-Хөл, Чеди-Хөл, Чөөн-Хемчик болгаш Таңды кожууннарда кадык камгалал адырының 5 объектизиниң капитал септелгезин кылып турар. 2021–2024 чылдарда ниитизи-биле республикага 24 ФАП, 10 эмчи лабораториязы туттунган болгаш 16 объектиге капитал септелгени чоруткан.
Ниитизи-биле 2025 чылда Тыва Республиканың девискээринде федералдыг деткимче-биле болгаш республика бюджединден акшаландырыышкын-биле 44 социал объект чаарттынып турар. Чаа тудугларның болгаш эрги оран-саваларда чоруп турар капитал септелгелерниң ажыл-чорудулгазы регионнуң эрге-чагыргазының кичээнгейинде.
Материалды Идегел МОНГУШ белеткээн.
Чуруктарны Чазактың Парлалга албанындан алган.
2025 чылдың август 28 “Шын” №33
