«Енисей Сибири – келир үениң хоорайлары» деп тудуг шуулганы Тывага ийи чыл бурунгаар болуп эгелээн. Бо хемчег республикавыстың социал-экономиктиг хөгжүлдезинге улуг ужур-дузалыг болган дээрзин амыдырал бадыткап эгелей берген деп болур. Кызыл хоорайның кайы хире чаарттынып, чаа-чаа тудуглар немежип эгелээнин чон эскерип, көрүп турар.
Кызыл хоорайда тудуг-суурну аңгы-аңгы бажыңнар кылдыр эвес, а кварталдар болгаш микрорайоннар кылдыр тудуп эгелээни кайгамчык. Кызылдың дөрт микрорайонунда болгаш Хову-Аксы суурда тудуглар бо хүннерде кидин түлүк чоруп турар. Чоннуң «Шанхай» деп адап чаңчыкканы черде эргижирээн бажың-балгатты бускаш, девискээрни хостааш, «Мөңгүн» деп микрорайонну тудуп эгелей бергенин билир бис.
«Мөңгүн» микрорайонда тудуг ажылдарының дугайында ТР-ниң тудуг сайыды Аяс Хунай-оолдуң тайылбыры: «Бо хүннерде «Мөңгүн» микрорайонунда ийи квартал туттунуп турар. Квартал бүрүзүнде дөрт хөй квартиралыг, ийи алды каът болгаш ийи тос каът бажыңнар бар. Бир кварталда-ла 380 хире квартира, ниитизи-биле 16 000 хире дөрбелчин метр чуртталга шөлү бар. Күзүн база бир кварталды тудуп эгелээри планда көрдүнген. Ам-даа дөрт хөй квартиралыг бажыңның тудуу немей туттунуп эгелээр дээни ол. «Мөңгүн» микрорайонунга удавас школа болгаш уруглар сады база турар.
Ниитизи-биле Кызыл хоорайда «Иркутск», «Спутник», «Столичный» микрорайоннарының тудуунда ажыл хайныгып турар. «Спутникте» школа тудуу кидин түлүк. Бо чайын шак ол школа тудуунуң девискээринге чуртталга бажыңнарының таваан база салып эгелээр. Ниитизи-биле сес бажыңның тудуу 2023 чылда доостур. «Мөңгүн» микрорайонунда бажыңнарны панельден кылып турар. Кырындан монолит бетон-биле шывар. Бажыңнарның даштын тускай материалдар-биле чылыглаар».
Чуртталга бажыңнарындан аңгыда, республика иштинде школалар болгаш суг сордурар черлер туттунуп турар. «Арыг суг» деп программа езугаар суг сордурар дөрт объектиниң суг чыыр черин тудуп эгелээн. Кызыл хоорайның «Иркутск», «Преображенский» микрорайоннарында болгаш Хову-Аксы-биле Ак-Довурак хоорайда суг сордурар черниң объектизин тудуп кирипкен.
«Хөй тудуглар чурттаар оран-саваның өртээнге салдарлыг болзун деп бодаар болза, тудуг ажылы тура дүшпес болза эки. Амдыызында тудуг ажылдарының чүгле эгези-дир. «Мөңгүн» микрорайонунга 3500 хире квартира турар. Бо чылын 82 өскүстерни чурттаар оран-сава-биле хандырары планда көрдүнген. Хову-Аксы суурда беш бажыңны эргилээн чуртталга бажыңнарының фондузу дүрген кызырарының программазы-биле тудуп кирипкен» — деп, тудуг сайыды немеди.
«Бо хүннерде «Мөңгүн» микрорайоннуң тудуунда 60 хире тудугжу болгаш 9 машина-техника хаара туттунган. Хөй квартиралыг алды бажыңны чаңгыс үеде тудуп турарывыс бо. Оларның үжү алды каът, артканы тос каът» – деп, тудугжу Александр Дементьев тайылбырлады.
«Столичный» микрорайоннуң девискээринде доосту берген хөй квартиралыг ийи бажыңда улус чурттай берген. Ол ийи бажыңның аразында уруглар ойнаар шөлдүң адаанда чер иштинде автомашиналар тургузар тускай шөлдү база кылган.
«Восток» КХН-ниң кол инженери Андрей Гриченко:
– «Восток» КХН «Столичный» микрорайонну тудар ажылды хүлээнген бис. Эрткен чылын планга көрдүнген турган ажылывысты күүсеткенивис ол. Бир тос каът хөй квартиралыг бажыңны июнь төнчүзүнде доозар бис. Беш каъттарны чаа чылда улус кирип чурттай берген турар кылдыр доозарын кызыдар бис. Ам-даа ийи беш каът хөй квартиралыг бажыңны тудуп эгелээри планда көрдүнген. Бажың бүрүзүнде 90 квартира бар боор. Келир чылын тудар бажыңнарывыстың бир дугаар каъдын кижилер чурттавас, садыг-саймаалар, аптекалар, спортчу залдар ажыдар кылдыр кылыр бис. Бо куруг шөлдерге ам-даа алды 140 квартиралыг бажың тудары планда көрдүнген.
«Өскүс уругларга чурттаар оран-сава» күрүне программазы-биле 34 дөрбелчин метр студия-квартираны алгаш, чоокта чаа көжүп келдивис. Бажың чылыг, чырык дыка эки-дир. Сеткиливиске кирер эки бажың болду. Оглум-биле иелээн чурттап турар бис. Чаа бажың дээш күрүнеге улуу-биле четтирдивис» — деп, «Столичный» микрорайоннуң чурттакчызы Софья Севен чугаалады.
Тудугларның кайызында-даа ажыл-иш кидин түлүк хайныгып турар. Удуртукчуларның демдеглээни-биле алырга, кайы-даа тудугда хаара туттунган ажылчыннарның чүгле 30 хуузу тус черниң чурттакчылары. Артканы соңгаар улуг хоорайлардан келген ажылчыннар. Бир эвес ажылдаар күзелдиглер бар турган болза, 30 хуудан оранчок хөй болур дээрзин демдегледилер. Кадрлар чедишпезиниң айтырыы мында база илереп келди. Регионда тудуг ажылы элээн шимчеп эгелээн болганда, тудугжу кадрлар белеткээр дугайында айтырыгны көдүрер үе келген-дир.
/ Айдың ОНДАР.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
"Шын" №37 2023 чылдың май 23
