Өвүр кожууннуң М.Б. Доржу аттыг төп ном саңынга «Тараа дою» деп солун болгаш өөредиглиг хемчег болуп эрткенин ном саңы дыңнаткан.
Тываның музей ажылының хоочуну, биология эртемнериниң кандидады, төп ном саңының ажылдакчызы Лаида Кара-ооловна чиңге-тарааны кылырының чажыттары-биле үлежип, «Тараам турда тодуг-ла мен…» деп мастер-классты бодунуң тыва өөнүң девискээринге эрттирген.
Соктаан чиңге-тарааны кылыры элээн нарын. Баштай тарааны пашка ургаш, ооң кырынче сугну тараа кырынче үнгүжеге чедир куткаш, хайындырар. Ону “тараа соолдурары” дээр. Дараазында кыскыжеге чедир изиткеш, пашка соолдуруп алгаш, тараазын бичиилеп кадыр, быжыр хоорар. Ону тараа хоорары дээр. Хоорган тарааны согаашка ургаш, хавы арылгыже чедир бала-биле соктаар. Ол аразында ийи-үш-даа катап хавыын (дүгүн) арыдыр деспи-биле челбиир. Ону “тараа челбиири” дээр. Сөөлүнде улуг хавындан адыра соктаан тарааны агартыр, арыдыр соктааш (шаңнааш), тарааны хевээнден аңгылай элгеп алыр. Ону “тараа элгээри” дээр.
Тарааның хевээн база чем кылып чиир. Ылаңгыя күскү көк-хевек чиңге-тарааның хевээ дендии амданныг, чыды безин чаагай болур. Ынчангаш соктаан чиңге-тараадан тывалар аңгы-аңгы чемни кылып чип чорааннар.
Чиңге-тараага бодаарга, арбайдан, кызыл-тастан далганны соктап алыры белен. Биолог эртемден арбай кылырының чажыттарын база көргүскен. Баштай чиг арбайны азы чиңге-тарааны изиг пашка быжыр хооруп алыр. Дараазында согаашка ургаш, база-ла бала-биле кежин арыдыр шаңнааш (соктааш), дүгүн челбип кааптар. Сөөлүнде улуг картындан адыра соктап, челбип алган тараазын далганнай соктаар (шаңнаар) азы хол дээрбези-биле далганнай тыртып алыр.
Быжырган хлеб орнунга тываларның кылып чип чораан далганын, тараазын ынчаар кылып алыр чораан. Ону тываларның национал аъш-чеминиң бир кол хевири деп чугаалаза, чазыг болбас.
Амданныг, чаагай арбай далганын, чиңге-тарааны, чочакты амзап, чооглап олура, ажылдакчылар боттарының аразында тыва улустуң аас чогаалынга: тыва аъш-чем, эдилелдер дугайында үлегер домактажып, тывызыктажып, тараа дугайында шүлүктеп, ырыларны күүседип мөөрейлешкен.
Тыва чоннуң бо чаңчылын моон-даа соңгаар нептередири-биле кожуун чергелиг «Тараа дою» деп фестивальды эрттирери чугула дээрзин киржикчилер демдеглээн.
Медээни Өвүр кожууннуң чагыргазының социал четкизинден алган.
“Шын” №42 2025 чылдың октябрь 30
