Угаадыглыг чугаа
Бурун шагда Гималай дагларының эдээнге Койгун, Сарбашкын, Чаан болгаш Торлаа куш амыдырап-чурттап чораан чүве-дир оң. Олар баньян деп улуг ыяш адаанга чурттап, чыдар чери-даа четчир, чиир чеми-даа элбек болза-даа, аразында эп-найырал, хүндүткел чок чорааннар-дыр. Бир-ле хүн олар ынчаар амыдыраарга чүү-даа бүтпес-тир деп билгеш, аразында эп-найырал чок, хорадажып-содаалажырын соксадыр, шуптузу чаңгызынга чагыртып чурттаар кылдыр баштыңчызын шилип алыр деп шиитпирлээннер. Дөртелээ чыылгаш, баньян ыяштың хөлегезинге кым эң улугул деп сайгарышканнар-дыр. Бир дугаарында Чаан эгелеп-тир:
— Бичии чаан чораан шаамда бо баньян ыяштың узуну мээң дуртум хире турганын, ооң бажында чимистерни чииги-биле дүжүрүп ап турганымны сактыр-дыр мен — дээн.
— Ындыг чүве болза, мен сенден улуг-дур мен — деп, Сарбашкын уламчылаан, — миннип кээримге-ле, бо баньян мээң дуртум хире турган болгаш ол үеде чимизи чок турган.
— Мен болза — деп, Койгун оларның соондан чугааланган, — бичии койгунак турумда маңаа чиңгежек будукчугашты сактыр-дыр мен, ооң каш бүрүлерин амданнанып чиир турдум. Ынчаарга, мен силер ийиден улуг-дур мен аа.
Олар үжелээ Торлаа кушче көрнүп келгеннер:
— Сен, Торлаа, бо баньян ыяшты канчаар сактыр-дыр сен?
— Мен… — дигеш, Торлаа Баньян ыяштың күчүлүг унун көрбүшаан, — шаг шаанда маңаа ыяш-даа турбаанын сактыр-дыр мен. Бо чоокка өске баньян өзүп турган ийик, кончуг кырган ыяш. Бир-ле хүн ооң чимизин тоттур чип алгаш, мооң чоогунга чиигеп, баньянның үрезинин шак бо черге оскунганым шын. Оон-на бистиң кайгамчык баньянывыс өзүп келгени бо.
— Ынчаар болза, сен шуптувустан улуг боор-дур сен — деп, Койгун, Сарбашкын, Чаан үш түң- нээн. — Моон соңгаар, угаан-сарыылдыг Торлаа, бис сени улуг хүндүткээр, дыңнаар болган-дыр бис. Бисти баштаар, сургаар сен!
Ынчан Торлаа куш оларга беш ак буянныг үүле дугайында Өөредигни берип-тир оо: Улугларны хүндүлээр, кошкак-багайларынга дузалаар болгаш кажан-даа мегелевес. Оон Чаан эң бичези болганда, улуг хүндүткелин илередип Сарбашкынны ооргазынга көдүрүп алган, Сарбашкын — Койгунну, Койгун — Торлааны. Олар эп-найыралдыг чурттап, оон бээр чер-черлерге өске чааннарны, сарбашкыннарны, койгуннарны, торлааларны угаан-сарыылдыг болурун сургап чорааннар. Ол дөрт амытанның ачызында чоок-кавыга аас-кежиктиг, тодуг-догаа амыдырал доктааган иргин.
Бурган Башкы ол төөгүнү дооскаш, лама башкыларга чугаалаан-дыр: «Эрте шагда дириг амытаннар безин хүндүлежип, деткижип, аразындан эң улуун шилип алгаш, ону хүндүткеп чурттап чорааннар-дыр. Бо хүнден эгелээштиң улугларны хүндүлээр, оларга эң эки олутту хостап, суксун-чемни эккеп бээр ужурлуг бис. Моон соңгаар улуувус бичезиниң буруузу-биле хонар чер тыппайн баар деп чүве болбазын» — дээш, уламчылаан:
«Кырганнарны хүндүлеп чоруур, эриг баарлыг, шынчы болгаш бодун бодаар сеткил чок болза, ол амытан Алыс Шынның Оруун эдерип, буянныг чуртталганы эдилээр». Оон Бурган Башкы мынча дээн:
«Шак бо Өөредигни «Торлаа куштуң Шынныг-Чөптүг Оруу» деп чугаалаар апарган. Назын келирге, эп-найыралдыг дөрт эжишки арыг ораннарга бодараан иргин. Эрткен чуртталгаларында Шарипутра Чаан чораан иргин, Маудгальяяна — Сарбашкын чораан, Ананды — Койгун чораан, а мен Торлаа чораан мен».
У.Д. ДОНГАК очулдурган.
«Сарыг шажынның угаадыглыг чугаалары» деп номдан алган.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” №19 2025 чылдың май 22