Сөөлгү чылдарда РФ-тиң “Культура” национал төлевилели-биле республикада дыка хөй культура албан черлеринге капиталдыг септелгелер, чаа тудуглар немешкилээн. Оларның аразында Мөңгүн-Тайга кожууннуң уругларның ном саңынга, Кызыл-Хая суурда уругларның уран чүүл школазынга капиталдыг септелгелерни чоруткан. Ийи чыл бурунгаар РФ-тиң “Көдээ черлерни сайзырадыры” национал программа-биле Мугур-Аксынга чаа Культура бажыңы туттунгаш, 2021 чылда ажыглалче кирген.
Бо хүннерде Мугур-Аксында 1958 чылда колхозчуларның боттарының күжү-биле туткаш, 1963 чылда ажыглалче кииргени көдээ Культура бажыңында РФ-тиң “Культура” национал төлевилел-биле капиталдыг септелгени доозуп турар. Ол дугайында Мөңгүн-Тайга кожууннуң культура килдизиниң эргелекчизи Ульяна Хертек тодаргай чугаалап берген:
– Бистиң кожуунга 2021 чылда чаа Культура бажыңы ажыглалче кирген соонда, эрги клубту кожууннуң Улусчу театрының оран-савазы болур кылдыр камгалап алганывыска, өөрүп турар бис. Ынчангаш тускайлаттынган муниципалдыг кожууннуң Чудур Артай-оол аттыг драмалыг театр апарганы бистиң көрүкчүлеривиске-даа, кожуунувуска-даа уран чүүлдүң хөгжүлдезинге, материал-техниктиг баазазынга дыка улуг деткимче болуп турар. Республикада кара чаңгыс аңгы оран-савалыг улусчу театр бистиң кожуунда болуп турар.
Бо хүннерде ында РФ-тиң “Культура” национал төлевилели-биле 23 сая рубль түңнүг деткимчени алгаш, капиталдыг септелгени чоруткан, ажыл адакталып турар. Изиг-соок суглуг, иштинде арыгланыр өрээлдерлиг чаагайжыды туткан оран-саваның байырлыг ажыдыышкынын декабрь эгезинде кылдыр планнаан бис. Шак бо мындыг улуг ажылдарны чорударынга, ылаңгыя көдээ черлерде культура албан черлеринче улуг кичээнгейни салып, деткимчени берип турарын ТР-ниң Культура яамызы, ооң сайыды Виктор Чигжиттиң үре-түңнелдиг ажыл-ижи деп демдеглевес арга чок.
Шии уран чүүлү Мөңгүн-Тайгага 1970 чылдарда-ла сайзырап эгелээн. Бир дугаар бо сценага кожууннуң культура ажылдакчылары В. Көк-оолдуң “Хайыраан бот” деп шиизин тургускаш, ойнаан. Ол шии-биле республика чергелиг мөөрейге киришкеш, Улусчу театр деп атты камгалап алган. Ынчангаш 71 чылдан эгелеп бо хүнге чедир улусчу театрывыс ам-даа ажылдап турар. “Улусчу коллектив” атты ийи удаа камгалап алганывыс бо. Кожууннуң культура ажылдакчыларының хей-аъды бедик, чаарттынган оран-саваларга чогаадыкчы ажыл-ижи улам сайзырап ажылдаар дээрзи билдин- гир – деп, Ульяна Даржааевна тайылбырлады.
Амгы үеде Мөңгүн-Тайга кожууннуң Чудур Артай-оол аттыг драмалыг театрында 9 кижи ажылдап турар, оларның иштинде директор, режиссёр, үн режиссёру, костюмер, ийи одакчы, аштакчы кирип турар. Театрның репертуары чылдан чылче чаарттынып, солун шиилер немежип турар.
“Кожуунувустуң аңгы-аңгы албан черлеринде ажылдап турар шии уран чүүлүнге сонуургалдыг, уран талантылыг бот-тывынгыр артистерниң дузазы-биле шиилерни үндүрүп, багай эвес чедиишкиннерлиг болуп турар бис. Оларның бирээзи бо чылын “Уран чүүлдүң күзүңгүзү” республика чергелиг комедия көргүскен шии фестивалынга киришкеш, Барыын-Хемчик кожуунга тиилекчи болдувус. Театрның репертуарында В. Көк-оолдуң “Хайыраан бот”, К.-Э. Кудажының “Инчеек”, Н. Гогольдуң “Кадайланыышкын”, “Ревизор” дээш өске-даа шиилер кирип турар.
Бистиң улусчу театрывыс 2018 чылда 1 сая рубль дузаламчы акша алган бис. Ооң ачызы-биле “Инчеек” деп шииниң костюмнарын болгаш ыры-хөгжүм ансамблиниң хөгжүм херекселдерин, тыва улустуң хөгжүм херекселдерин база садып алыр аргалыг болган бис. Ам чаарттынган оран-савалыг болурувуска, дыка өөрүп тур бис. Көрүкчүлеривиске моон-даа соңгаар солун шиилерни көргүзер дээш, кызып ажылдаар бис” – деп, Чудур Артай-оол аттыг улусчу театрның директору Саяна Ондар чугаалады.
Карина МОНГУШ.
Чуруктарны Самба Норбужук тырттырган.
«Шын» №93 2024 чылдың декабрь 4
