Күзели бүткен
Тывага 2019 чылдан тура боттанып эгелээн «Социал керээ» күрүне программазы аныяк болгаш ажыл-херээн эгелээр деп турар сайгарлыкчыларга улуг деткимчени көргүзүп турар. Тываның 5 муң ажыг чурттакчызы Чонну ажылга хаара тудар төптер-биле социал керээлерни чарып, боттарының ажыл-херээн уштап, орулгаларын өстүрер аргалыг болган.
Чадаана хоорайның чурттакчызы Артыш Ондар база 2021 чылда ук программага киришкеш, бо чылын автомашиналар дугуйлары солуур база чуур чер ажыдып алган. Артыш Валериевичиниң шагда-ла кылыксап чораан күзели бүткен – Чадаана хоорайның төвүнде «Шиномонтаж» ажылдап эгелээн. Чадаана хоорайга мурнунда автомашиналарга техниктиг хандырылга көргүзер 2 ажыл-агый ажылдап турган болза, ам 3 дугаары ажыттынганы бо. Чаа ажыттынган ажыл-агый бо хүнде чүгле Чадаананың эвес, чоок-кавы кожуун, суурларның чолаачыларынга, машина-хөлге ээлеринге эптиг байдалды тургузуп турар.
Машина-техника сайзырап турар амгы үеде техниктиг хандырылга черлери чурттакчы чонга эң-не хереглелдиг ачы-дузаның бирээзи апарган, ол чокка чаңгыс-даа чолаачы шыдавас деп болур.
Эгелеп чоруур сайгарлыкчы социал керээ-биле алган деткимче акшазынга, бодунуң акша-хөреңгизин немерелээш, автомашинаның дугуйларын үрдүрер, солуур, септээр-селиир, ишти-даштын аштап-чуур тускай дериг-херекселдерни шуптузун садып алган. Бодунуң бажыңының девискээринге «Шиномонтажтың» оран-савазын кылгаш, дериг-херекселдерин тургускаш, февраль айда ажылдап кирипкен.
Чаа ажыттынган «Шиномонтажтың» бир өрээлинде дыка кашпагай ийи оол дугуйлар үрдүртүп турлар. Сайгарлыкчы өг-бүлениң төрел дуңмалары Чаян Донгак биле Найыр Монгуш болду. Эрес-кашпагай оолдар бир хүнде ортумаа-биле 20-30 хире машинаның чарылган дугуйларын, резин покрышкаларын чамап, солуп, үрдүрүп турарлар.
«Ажыл-агыйывыс хоорайның төвүнде болгаш, турар чери дыка эптиг, машина-балгат кылдырып кээр чон үзүлбес-тир. Мөңгүн-Тайгадан безин машиназының дугуйу чарылган чолаачылар кээр. Ынчангаш дүн-хүн чок ажылдап турар бис. Интернетте "Шиномонтажтың" телефонунуң дугаарын чарлап каан, чолаачылар оон көрүп алгаш, баш бурунгаар долгаптар аргалыг. Бо хүннерде автомашина аштап-чуур ажылдарны база кылып эгелээр бис» — деп, Артыш Валериевич ажыл-ижин таныштырды.
Эгелеп чоруур сайгарлыкчы хууда ажыл-херээн ажыдып алыр дээш, Чөөн-Хемчик кожууннуң Чонну ажылга хаара тудар төвүнге документилерин дужаагаш, комиссияга төлевилелиниң ажыктыын тайылбырлап, шынзыдып шыдаан.
«Өөм ээзи бодун ажылга хаара тудар (самозанятый) деп эрге-байдалда, чоорту хуу сайгарлыкчы кылдыр шилчиир сорулгалыг бис. Социал керээ программазының ачызында хуу ажыл-херээвисти ажыдып алганывыска канчаар-даа аажок өөрүп тур бис» — деп, Ондарларның өг-бүлезиниң херээжен ээзи Чечена Владимировна өөрүшкүзүн илеретти.
2022 чылда Чөөн-Хемчик кожуундан 55 кижи бо программага киржир күзелин илереткен, мөөрей ам-даа уламчылап турар дээрзин кожууннуң Чонну ажылга хаара тудар төвүнүң директору Марианна Монгуш дыңнатты.
«Киржикчилер 250 муң рубль деткимче акшалары-биле чараштаныр салоннар, парикмахерскаялар ажыдып эгелээн. Бир киржикчивис Теве-Хая сумузунга эът ыштаар цех ажыдып алган. Эрткен чылын Чадаанага хеп чуур прачечная ажыткан болза, бо чылын суурларда тургузуп эгелээни онзагай. Орулгазы эвээш өг-бүлелерге бут кырынга туруп алырынга бо программа дыка улуг деткимчени берип турар» – деп, Марианна Доржуевна чугаалады.
Артыш, Чечена Ондарлар Чадаана хоорайның ажылгыр-кежээ, үлегерлиг өг-бүлелериниң бирээзи. Ийи бичии кыстыг аныяк өг-бүлениң келир үеде планнары улуг, ажыл-агыйын ам-даа улгаттырар сорулгалыг. Сайгарлыкчы, эрес-кежээ аныяк өг-бүлеге чедиишкиннерни күзеп каалы.
Алдынай АРАКЧАА.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
