Сентябрь 1-ге чедир Тывага чаа дөрт школаны ажыглалче киирер. Тываның өөредилге сайыды тудуг ажылдарын удаа-дараа хайгаарап, хыналда ажылдарын чорудуп турар.
“Найысылалывыста ийи база Кызыл биле Таңды кожууннарда чаа школаларның эжиктерин чаа өөредилге чылында ажыдар бис. Ол шупту дөрт школа 825 олуттуг. Амгы үеде документилер кылыр ажылдар чоруп турар. Тудуг ажылдары барык адакталып турар. Чаа оран-савага уругларның өөредилгеге сонуургалы улам күштелир деп санаар-дыр мен. Амгы шагның негелделеринге дүгжүп турар дериг-херекселдер, ылаңгыя техника аймаа кымның-даа өөренир күзелин өөскүдүптери чигзиниг чок” – деп, Тываның өөредилге сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Ренат Ооржак демдеглээн.
Ылаңгыя Бай-Хаак чурттакчылары чаа школаны четтикпейн манап турарлар. Ук оран-саваны “Өөредилге” национал төлевилелиниң ачызында тудуп турар. Ам бо үеде эргижирээн өөредилге черинде 900 кижи ийи ээлчегде эртем-билигни чедип ап турар. Чаа өөредилге чылындан эгелеп Бай-Хаактың школачылары чүгле чаңгыс ээлчегге өөренир. База ол ышкаш немелде өөредилгеже улуг кичээнгейни угландырар. Кол кезиинде патриотчу кижизидилге чугула эчис сорулга болур. Бо хүннерде чаа школаның дериг-херекселдерин эптеп турар. Ол ышкаш улуг, делгем чемненилге чери барык белен, аңаа хары угда 300 ажыг чаштар чемненири көрдүнген. Ийи спортчу зал база бүрүнү-биле белен. Бирээзи назы четпээннерниң туризмге хандыкшылын оттурар сорулгалыг дериттинген, эң көскү черде улуг скалодромну тургузуп дооскан.
Бай-Хаактың өөреникчилери туттунуп турар школазының каасталгазынга боттарының үлүг-хуузун кииргеннер. Олар идепкейлии-биле школаның им-демдээн (логотип) чогаадыр мөөрейни организастап эрттиргеннер. Хөй-хөй ажылдар аразындан Лейсана Санчының чогааткан логотиви чаа оран-саваның кол улуг залын бо хүнде каастап турар.
Регионда 2022 чылдан тура чаа школалар калбаа-биле туттунуп турар. Бо чылдан тура “Аныяктар болгаш уруглар” деп чаа национал төлевилел ёзугаар тудуг уламчылап турар. Туранда шалыпкын туттунуп турар школа база шак-ла Бай-Хаакта дег болур.
Кызыл кожууннуң хоорайжыткан Каа-Хем суурунда чаа улуг микрорайоннуң тудуу кидин түлүк. Аңаа каът бажыңнар көвей болур. Ниитизи-биле 2030 чылга чедир кварталдың тудуу уламчылаар. Ында туттунуп турар чаа школа бо чылдың сентябрь 1-де ажылдап эгелээр. Кожууннуң өөредилге эргелелинде чаа школаже бижидилге чоруп турар. Аңгы профильдиг, спортче ханы угланыышкынныг класстар хөй болур. Чүге дизе чүгле каш базым черде “Тиилелге” спортчу-культура төвү база бо чылын ажыглалче кирер.
Ол ышкаш Кызылдың “Спутник” микрорайонунда чаа кварталды аңгы-аңгы тудуг организациялары шудургу тудуп үндүрүп турарлар. Ында каът бажыңнар, чаъс соонда мөөгүлер-биле дөмей, эңдерли бергенин шупту эскерип тур боор. Чиигелделиг ипотека ачызында тудугнуң фундамент кудуп турар чадазында-ла ол бажыңнарны садып алган. Ында туттунуп турар чаа школа база сентябрь 1-де ажылдап эгелээр. Ынаар бижидилге өске школаларда дег апрель 1-де эгелей берген. Амгы үеде өөредилге чорудар документилерниң чөпшээрелин манап турар. Амдыызында башкыларны хаара тудар ажылдар кидин түлүк. Школаның директорунга Аелита Сергеевна Самданны томуйлаан.
“Бис Кызылдың өөредилге департаментизинден коллегаларывыс-биле школага ажылдаар башкылар даңзызын тургузуп, арга-дуржулгалыг болгаш аныяк кадрлар шилилгезин чорудуп турар бис. Штатка 50 хире башкылар херек. Чаа оран-сава чырык, делгем, чараш. Ынчангаш школаны “Хүннээректиг чурт” деп адап алдывыс. Школавыс бойдус эртемнериниң талазы-биле угланыышкынныг лицей болур”— деп, Кызылдың 21 дугаар школазының директору Аелита Самдан тайылбырлаан.
Лицейниң угланыышкынынга тааржыр тускай дериг-херекселдерни тургузар ажылдар чоруп турар. Химия, физика, биология класстарын дүрүмнерге дүгжүп турар кылдыр дерээн. Оон аңгыда, оолдарга болгаш кыстарга технология кичээлдериниң кабинеттери, спортчу зал, уран чүүл-биле угланыышкынныг өрээлдер бүрүнү-биле белен. Эмчи өрээли, улуг чемненир чер болгаш кухня база амгы шагның негелделеринге дүүштүр дериттинген.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның ажылының чедиишкинниг түңнелдериниң бирээзи – өөредилге черлери тудар болгаш капиталдыг септелге чорудар федералдыг национал төлевилелдер санынче Тываны кииргени. 2022 чылдан Азияның төвүнде турар республикавыска хары угда 11 школаның тудуу эгелээн. Дөрт өөредилге черлери дорт ажылын шагда-ла күүседип эгелей берген, а артканнары бо 2025 чылда ажыттынар.
Бүгү чуртта бо чылын чаа национал төлевилел боттандырылгазы эгелээн. Бир кол төлевилел – “Өг-бүле”. Ук программаның ачызында Вавилин ээтпээнге уруглар садын тудар.
Ниитизи-биле 6 чылдың дургузунда Тывага 14 школа туттунган. Чижээ, Тес-Хемниң Ак-Эрик сумузунга 176 олуттуг школа ажыглалче кирген. Кызылга 7 школа ажыттынган. Чаа, чараш өөредилге черлеринде 9992 ажы-төл билиглерни шиңгээдип ап турар. 741 башкы уругларны ында, өөредип турар. Оон аңгыда, чаа 8 уруглар садын болгаш 21 яслини эрги садтарга улай туткан.
Олча ОНДАР.
Тываның Өөредилге яамызының тырттырган чуруу.
“Шын” №14 2025 чылдың апрель 17
