Март 22-де часкы дыштанылгалар мурнунда республиканың ада-иелеринге Чаңгыс аай бүгү-ниитиниң ада-иелер өөредилгези болуп эрткен. Ажы-төлдүң дыштанылга үезинде айыыл чок чоруу дээш ук хемчеглерни доктаамал чорудуп турар. “Сферум” платформазын таварыштыр онлайн хевирниң конференциязынга 5 муң ажыг ада-ие коштунган.
Бүгү-ниитиниң өөредилгезин ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызы, назы четпээннер херектериниң болгаш оларның эрге-ажыын камгалаар талазы-биле комиссияның даргазы Орлан Сарыглар удуртуп эрттирген.
Оон аңгыда, Тываның ИХЯ-ның назы четпээннер херектериниң талазы-биле адырының даргазы Ноябрина Петрова, ТР-ниң прокурорунуң оралакчызы Ольга Монгуш, Тывада ОБЯ-ның кол эргелелиниң даргазының оралакчызы Юрий Тарыма, ТР-ниң Кадык камгалал яамызының чаштар психиатры Елена Мунзук, Тываның Эр улус болгаш адалар чөвүлелиниң даргазы Сайдаш Монгуш база тус-тузунда боттарының темаларынга илеткелдерни кылган.
Ук хемчегге Тываның девискээринде элээдилерниң кем-херек үүлгедиишкиннериниң байдалын, ниитилелдиң корум-чурумунга дүүшпес мөзү-бүдүжүнүң, өөреникчилерниң дыштанылга үезинде айыыл чок чоруун хандырарының дугайында база илеткээн. Ол ышкаш Сайдаш Монгуш уруглар кижизидилгезинге ада кижиниң ролюн бодунуң арга-дуржулгазы-биле холбап тургаш, ада-иелерге чагыг-сүмезин чугаалап, демнии-биле ажы-төлдү кижизидеринче кыйгырган. Ол ышкаш өске кижиниң төлү деп аңгылаашкын турбас, кандыг-даа төл бистии дээрзин ол сагындырган.
“Тываның Эр улус болгаш адалар чөвүлели хөй-ниитиниң өөредилгезинге доктаамал киржип турар. Кижизидилге ажылынга ада кижиниң ролю кончуг чугула апарган. Адалар чеже-даа хөй чугаа чок болза, боттарының үлегер-чижээ-биле кижизидилге ажылын чорудуп турарлар. Ынчангаш бистиң чөвүлеливис бо чылын ажы-төлүвүс-биле кады холдарывыстан туттунчуп алгаш, янзы-бүрү хемчеглерге доктаамал киржирин шиитпирледивис” – деп, Сайдаш Монгуш чугаалаан.
Тываның ИХЯ эргелелиниң назы четпээннер херектериниң талазы-биле адырның даргазы Ноябрина Петрова республикада назы четпээн хамаатылар-биле болуп турар кем-херек үүлгедиишкиннериниң сан-чурагайын таныштырып, амгы үеде оларның саны эвээжээн дээрзин илеткээн. Ол ышкаш интернет четкизинде база элээдилерниң киржилгези-биле кем-херек үүлгедиишкиннери көвүдээнин демдеглээн. Ажы-төлдү танывазы улус-биле харылзашпазын чагып, интернет четкизинге шын алдынарының дүрүмнерин тайылбырлап, таныштырарын ада-иелерге сүмелээн.
“Чоокта чаа 4-кү класстың өөреникчизи авазының телефонунга онлайн хевирниң оюнун ойнап олургаш, бузурукчуларның агар санынче 400 муң ажыг рубльди шилчидипкен. Ол уругнуң чүгле виртуалдыг оюнга акшалыг болуксаан күзели болуп турар” – деп, Ноябрина Петрова бир чижек-биле үлешкен.
Илеткелчилер хемчегниң түңнелинде ада- иелер ажы-төлү-биле хөй үени эрттирип, эки хайгаараар, чугаалажыр болза эки, деп чаңгыс бодалга келгеннер. Бо-ла бүгү болуп турар кем-херек үүлгедиишкиннериниң дөзү ада-иениң ажы-төлүнге тоомча чогу болган.
Тыва чон кезээде өг-бүлениң үнелиг чаңчылдарын кадагалап арттырып, сагып чорууру-биле үлегер-чижек болуп келген. Ол өскерилбес ужурлуг деп, Орлан Сарыглар демдеглээн.
Ч. СААЯ.
Чиңгис Сааяның тырттырган чуруу.
"Шын" №23 2024 чылдың март 27.
