2025 чылда республиканың хову-шөлдериниң 39 муң газынга часкы хову ажылдарын чорударын планнаан, ол дээрге эрткен 2024 чылга деңнээрге, 6 хуу хөй. Ынчалза-даа тараа болгаш мал чеминиң культураларын тарып өстүрери эрткен чылгы деңнелге хевээр артар, картофель болгаш ногаа аймаа тарып өстүрер шөлдүң хемчээлин барык 2 катап көвүдеткен– картофельдиң 2,7 муң гага, а ногаа аймаан 0,43 муң гага.
Часкы хову ажылдарын май 1-ден эгелээрин планнаан. Ниитизи-биле 134 көдээ ажыл-агый часкы хову ажылдарын чорудар, аңаа 1100 кижини болгаш 1036 санныг янзы-бүрү техниканы хаара тудар.
Көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелериниң курлавырында амгы үеде 500 тонна тараа болгаш мал чеми культураларының үрезини бар. Чедишпес үрезинни кожаларывыс Хакасияда болгаш Красноярск крайның тараа ажыл-агыйларындан садып алыр талазы-биле дугуржулга ажылдарын республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы чорудуп турар.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг суггаттыг тараа шөлдериниң хемчээлин улгаттырарынче көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелериниң ажылын угландырган. Совет үеде Хемчик хемниң унунга туткан Барлык биле Алаш суггарылга системаларын 2025 чылда чаартыр септеп, ажыглалче катап киирерин планнаан. Ол ажылды чорударынга ниитизи-биле 36,6 сая рубль херек дээрзин санап үндүрген.
Тарылга шөлдериниң хөрзүнүнүң шынарын экижидеринче 2025 чылда 72,3 сая рубльди республиканың бюджединде курлавырлаан. Эрткен 2024 чылдыынга деңнээрге, 24 хуу хөй. Ол деткимчени тараа шөлдеринге агротехниктиг ажылдарны чорудуп келген, суггаттыг шөлдерлиг болгаш шык бастырыышкынны, часкы үеде хөрзүннү шык болдурары-биле тараа шөлдеринге харны чалдап турар көдээ ажыл-агыйларга колдады көргүзер.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның эгелээшкини-биле “Өг-бүлениң шыгжамыры” төлевилелди боттандырар. Бо төлевилелди деткииринге 2025 чылда 5,6 сая рубльди үндүрерин планнаан – эрткен 2024 чылдыынга деңнээрге — дөрт катап хөй.
Эвээш эвес хууда дузалал ажыл-агыйлары “Өг-бүлениң шыгжамыры” төлевилелге киржир күзелин илередип турар. Бай-Тайга, Барыын-Хемчик, Сүт-Хөл, Чаа-Хөл дээш өске-даа кожууннардан 13 хууда дузалал ажыл-агыйларын март айның баштайгы хүннеринге чедир төлевилелге киириштирери-биле шилип алган. Кожууннарда болгаш сумуларда “Өг-бүлениң шыгжамыры” төлевилелге киржир күзелдиг өг-бүлелерни шилип алырын уламчылап турар.
Тываның Баштыңының боттандырарын саналдааны төлевилел өг-бүлелерни, оларның ажы-төлүн картофель болгаш ногаа аймаа-биле хандырарынга кончуг ажыктыг. “Өг-бүлениң шыгжамыры” төлевилелди боттандырары суму, кожуун эрге-чагыргаларының ажылындан база дыка хамааржыр. Суурларда чуртталга бажыңнарының чанында болгаш дачаларда ногаа тарып өстүрүп ап болур чер участоктарны чашпан дуй үне берген турар. 16,8 муң өг-бүлениң бажыңнарының чанында чер участоктарында картофельди болгаш ногаа аймаан тарып өстүрбейн турарын санап тодараткан.
Апрель 3-те Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг муниципалдыг чагыргалар удуртукчулары-биле хуралды эрттирип, картофельди болгаш ногаа аймаан тарып өстүрер талазы-биле «Өг-бүлениң шыгжамыры» төлевилелди 2025 чылда боттандырарының хемчеглериниң дугайында сайгарып чугаалашкан.
Бо айтырыг талазы-биле республикада ниити байдал дугайында көдээ ажыл-агый сайыды Юрий Оруспай илеткээн. Муниципалдыг тургузугларга эрттирген тайылбыр ажылының түңнелинде Бай-Тайга, Чөөн-Хемчик, Чаа-Хөл, Чеди-Хөл, Бии-Хем, Барыын-Хемчик, Сүт-Хөл, Улуг-Хем, Таңды, Кызыл кожууннарда 24 хууда дузалал ажыл-агыйлар төлевилелге киржир күзелин илереткенин, Өвүр, Эрзин, Мөңгүн-Тайга кожууннар агаар-бойдустуң байдалы-биле төлевилелде киришпейн турар деп сайыт дыңнаткан. Бо чазын 112 га хире шөлге картофель үрезинин олуртурун планнаан. Картофель үрезининге хереглел 224,4 тонна, курлавырда хереглел оон эвээш. Чедишпес картофель үрезинин садып алырынга 5,6 сая рубльди үндүрүп бээринге Көдээ ажыл-агый яамызы беленин сайыт чугаалаан.
«Өг-бүлениң шыгжамыры» төлевилелге 2025 чылда киржип шыдаар өг-бүлелерни тодарадып, даңзызын тургузуп, оларның аразынга тайылбыр ажылдарын чорударын, үрезин-биле хандырылгага дузалаарын Владислав Ховалыг айтып, өг-бүле бүрүзү картофель болгаш ногаа аймаан көвүдеди тарып өстүреринден база республиканың аъш-чем талазы-биле айыыл чогу база хамааржыр деп демдеглээн.
”Өг-бүлениң шыгжамыры“ төлевилелдиң ажыл-агыйжы киржикчилери республиканың суурларында бар. Оларның бирээзи Улуг-Хем кожууннуң Иштии-Хем сумузунда Нина Ондаровна биле Николай Түлүшевич оларның өг-бүлези. Нина Ондаровна хөй чылдар дургузунда картофель болгаш ногаа аймаа тарып өстүрүп келген арга-дуржулгалыг ногаажы. Назы-хары улгады берген-даа болза, ам-даа эрес-кежээ, адак-бышкаа чиик. Бо чазын база помидорлар, перецтер дээш каш янзы өзүмнерни тарып алган. Агаар-бойдус чылый бээрге, оларны огородка олуртур дээш черни белеткеп турар. Картофелиниң үрезини тарып олуртурунга белен.
Ажыл-агыйжы хоочуннар Нина Ондаровна биле Николай Түлүшевич картофель, ногааны тарып өстүрүп, ал-боттарынга-даа, ажы-төлүнге-даа четчир кылдыр курлавырлап ап келгеннер. Кандыг-даа тайылбыр, суртаал чокка олар чайгаар-ла ”Өг-бүлениң шыгжамыры“ төлевилелдиң киржикчилери апарганнар.
Ш. МОҢГУШ.
Чурукту социал четкиден хоолгалаан.
“Шын” №13 2025 чылдың апрель 10