Тес-Хем кожууннуң шаңналы дээш
"Сүбедей" спорт ордузунга ноябрь 23-те чаңчыл болган ай хүрежин Тес-Хем кожууннуң чагыргазы, сайгарлыкчылары солун көдүрлүүшкүннүг байдалга эрттиргеннер. Бо удаада хүрешти сонуургаан чаш ажы-төлдүг улустуң хөй болганы элдеп, кысказы-биле кижи бажы кизирт, аът (машина) бажы козурт болган деп болур.
Улусчу (национал) спорт сайзырадыр төптүң удуртулгазы чараш чаңчыл болган чурум ёзугаар мөгелерни ноябрь 22-ниң хүнүнде бүрүткеп белеткээнинден 18 харлыг 58 мөгениң хүрежи үе-шагында эгелээн. Аныяк мөгелер дидим, дүрген хүрешкен соонда, 8 шыырак мөге илерээн. Оларның аразынга тулган тиилекчи дээш хүрешке 1-ги черни Максим Ооржак ап шүүлген. Үжүүрүнге Сүт-Хөлдүң мөгези Субудай Насык-Доржу төлептиг болган. Шаңналдыг 3-4-кү черлерни Чөөн-Хемчиктиң мөгелери Айдыс Куулар биле Айдаш Серижикбей алганнар. 5-8-ки черлерже Тес-Хемниң мөгелери Дая Шинчик, Айдыс Чаймаа, Улуг-Хемден Алдын-Белек Түлүш, Каа-Хемден Сылдыс Шарай киргеннер.
Шүүлген, үжүүрлешкен база 3-8 чедир шаңнал кирген мөгелер, акша сертификаттарын, кубок, медаль, дипломнарны алганнар. Тускай деткимчелиг акша сертификадынга “Тиилелгеже чүткүл” дээш Дугар Күжүгет (Каа-Хем), “Чараш арга” – Айдыс Чаймаа (Тес-Хем), “Чараш девиг” – Аржаан Сандак (Эрзин) төлептиг болганнар.
Хүреш көрген чаш ажы-төлдүг эр-херээжен чоннуң бо удаада хөй болганы улуг чоргаарал. Каш хонук бурунгаар регионнуң спорт сайыды Субудай Монгуш биле иштики херектер сайыды Юрий Завьялов улуг девискээрлиг стадионнар, залдарга айыыл чок чорук база спорт талазы-биле кады ажылдажылганы чорудар дээш чогумчалыг керээни үезинде чарганы чугула болган.
Көрдүнген чурум ёзугаар дүъште, 13 шакта, маргылдааның ажыдыышкынын чарлаан. Аңаа Тес-Хем кожууннуң чагырыкчызы Эдуард Эртине, хурал даргазы Кызыл-оол Лаңаа баштаан деткикчилер база хүндүлүг аалчылар Дээди Хурал Даргазы Каң-оол Даваа, Национал спорт сайзырадыр төптүң удуртукчузу Начын мөге Ушпас Куулар, Хүреш чөвүлелиниң даргазы Аяс Монгуш, Арзылаң мөгелер Радислав Наважап, Сайын-Белек Түлүш киржип, шупту мөгелерге, көрүкчүлерге байырны чедиргеннер.
Хүрештиң эки сайзыралынга хамаарыштыр хүреш дүрүмүнге, хоойлузунга өскерлиишкиннер киирерин Дээди Хурал Даргазы Каң-оол Даваа дыңнаткан. Ол хоойлуга хамаарыштыр Күчүтен мөге Аяс Монгуш, Хүреш федерациязы, Национал спорт сайзырадыр төп боттарының бодалдарын чон-биле үлежип, сүмележирин чарлааннар. Ынчангаш бурун тыва хүреш чаңчылдарын база амгы үеде байдалды деңнеп, келир үеде хүреш кандыг болурун шиитпирлээри-биле сонуургалдыгларны шуулганга киржиринче кыйгырган.
Улаштыр 89 шыырак мөгениң хүрежи эгелээн. Хүреш үезинде 32 мөге артканда, Сүт-Хөлден аныяк мөге Сүлде Донгак бодунуң онаанда Хартыга мөге Начын-Мерген Ооржакты база Бай-Тайга мөгези Буянды Болат Начын мөге Темир-Хая Самданны тиилээн. Кажан 16 мөге артканда, Тес-Хем кожууннуң удуртулгазы, Дээди Хурал Даргазы Каң-оол Даваа база Хүреш чөвүлелиниң даргазы Аяс Монгуш чаа хөрек демдектерин дараазында мөгелерге тывыскан: Чаан мөге Сайын-Белек Түлүшке, Арзылаң мөгелер Иван Хураганга, Шимет Сүктерге, Хартыга мөгелер Василий Чазырга, Сергей Дандага, Соян Сонамга, Игорь Шожулчаага.
Ачыр-дачыр хүрештиң түңнелинде Чөөн-Хемчиктен Арзылаң мөге Мөңге-Эртине Куулар шүүлген. Үжүүрүнге Сүт-Хөлден Хартыга мөге Кайгал-оол Ондар төлептиг болган. Улаштыр 3-4-кү черлерни Улуг-Хемден Чаан мөге Айдың Монгуш биле Чөөн-Хемчиктен Сылдыс Монгуш чараш, дидим хүрешти көргүзүп, көрүкчүлерни өөрткеннер. Шаңналдыг 5-8-ки черлерже Улуг-Хемден Начын мөге Александр Доржу, кожуун Чааны Түметей Ширижик (Сүт-Хөл), кожуун начыннары Начын Хомушку (Барыын-Хемчик) биле Кежик Шыырап (Чаа-Хөл) киргеннер. Шүүлген мөгелер доктааткан акша сертификаттарын, кубоктарны, медальдарны, дипломнарны шаңналдарга алганнар. Тускай акша шаңналдарынга: "Тиилелгеже чүткүл" дээш Байлак Коштай-оол (Тес-Хем), "Чараш арга" дээш Ценд-Аюш Монгуш (Эрзин) төлептиг болганнар.
Хүреш үезинде Национал спорт сайзырадыр төптүң удуртукчузу Ушпас Куулар-биле ноябрь 15-те Эрзин кожуунга спорт школаларының тренер башкылары, хоочуннары, спортчулары-биле ужуражылга дугайында чугаалаштывыс. Ужуражылганың кол сорулгазы спорттуң национал хевирлерин: хүреш, баг адары, аът чарыжы, тыва шыдыраа, маңнаары база оон-даа өске хевирлерин чер-черге калбаа-биле сайзырадырын чедип алыры болган. Аңаа хамаарыштыр, сөөлгү үеде хүреш Каа-Хем кожуунда сайзырап, аныяк база шыырак мөгелерниң шаңнал кирип турары тыва чонга улуг чоргаарал. Каа-Хемниң тоолда кирген төөгүлүг мөгези Калчыырак дег улуг шыырак мөгелер бодарап төрүттүнер болзунам деп йөрээлди салдывыс. Дараазында декабрь айда Сүбедей маадырның 850 чылдаан байырлалында хүрешти Эрзин кожуун хүлээнгеннер.
5 алдын медаль
Абакан хоорайга ноябрь 15-16 хүннеринде уран гимнастикага “Хакасияның алдыны” деп девискээрлер аразында маргылдаа болган. Аңаа бистиң республиканың Төп Шериг спортчу клуву – Тываның тренер башкызы Алена Удод баштаан гимнастары кайгамчыктыг түңнелдерни чедип алган.
Бирги черлерни Даяна Куулар, Полина Цыганкова, Тензин Ондар, Ангелина Түлүш, Мелиса Баазан база 3-кү черни Дарина Будуй-оол алганнар.
Кик-боксёрларның чедиишкиннери
Дагестан Республиканың Каспийск хоорайга ноябрь 18-23 хүннеринде кик-бокска эр-херээжен спортчулар аразынга Россияның чемпионады болуп эрткен. Аңаа ниитизи-биле Россияның 59 девискээринден 600 хире спортчулар киришкен. Бистиң республикадан 2 тренер, 1 шииткекчи, 11 спортчу барган. Түңнелинде бистиң спортчуларывыс 2 алдын, 3 мөңгүн, 1 хүлер медальдарны ап, командазы 3-кү шаңналдыг черге төлептиг болганы улуг чоргаарал.
Бирги черни Москва облазы, ийиги черни Дагестан республиканың командалары алганнар. Бистиң спортчувус Төрепчи Донгак лоу-кик хевирге Россияның 5 дакпыр чемпиону деп атка төлептиг болган. База ол-ла лоу-кик хевирге Сайлык Салчак Россияның чемпиону болганы улуг өөрүшкү. Түңнелинде Төрепчи Донгак биле Сайлык Салчак Россияның адын камгалап, 2026 чылда Колумбияга болур делегей чемпионадынга киржирлер.
/ Арынны Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ белеткээн.
Чуруктарны ТР-ниң Спорт яамызының база Тес-Хем кожууннуң социал четкиде арнындан алган.
“Шын” №46 2025 чылдың ноябрь 27
