Элээн каш чылдар дургузунда регионга тудуг адыры эки сайзыравайн турганындан чурттаар оран-сава айтырыы – регионнуң эң-не чидиг айтырыгларының бирээзи апарган.
Бажың-балгат өртээн бодунуң туралааны-биле өстүрүп алгаш, садып-саарыптар апарган үеде, ылаңгыя Кызыл хоорайда бажыңнар болгаш чер өртээ Россияның «чүрээ» Москва хоорайда оран-сава өртээ-биле деңнежи берген. Өнчүзүн садыптар дээн хамааты күзээни-биле өртээн адаар, а бажың дилеп турар садып алыкчыда өске шилилге чок. Кайда негелде, хереглел барыл, ында «амыдырал» дээн ышкаш чүве-дир ийин.
Чурттаар оран-сава садып ап шыдавас, акша-хөреңгизи чок кижилерге бир эптиг арга – ипотека. Ынчалза-даа ипотека-биле бажың садып алыры бөдүүн кижиге болдунмас херек. Хуулуг чээли алыр аргазы чок, банкыларда төөгүзү баксыраан азы шалыңы эвээш дээш чылдагааннар-ла хөй. Кандыг-ла-бир аргаларны ажыглап тургаш, ипотеканы эрттирип алгаш, 20–30 чылдарның дургузунда чээлизин төлээри база амыр эвес үүле.
Ынчалза-даа шиитпирлеттинмес айтырыг чок дээри дыка шын. “Тыва Республиканың иштинге чиигелделиг ипотека турар дээрзин дыңнадып тур мен. Бистиң Президентивис Владимир Путинниң база Чазак Даргазы Михаил Мишустинниң ачызында ук сорулгалар амыдыралга херек кырында боттанып эгелээн. Адырлар аайы-биле яамыларга бүдүн чылдың дургузунда ону чугаалажып, сайгаржып, бодувустуң туружувусту, шынныывысты камгалап келдивис. Бо-ла болгай, РФ-тиң Чазаандан үрде манаанывыс доктаалы үнүп келди» – деп, чиигелделиг ипотека дугайында өөрүнчүг медээни ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг социал четкиде хууда блогунга бижипкен. Оон бээр кижи бүрүзүнүң аксында, угаан-бодалында шак ол өөрүнчүг медээ дойлуп эгелээн.
Владислав Ховалыгның медеглээни-биле алырга, бо чылын 801 ипотека чээлизинге көрдүнген 250 сая рубльди Тыва 2023 чылдың август айда федералдыг бюджеттен алыр. 2024 чылда 550 ипотека чээлизинге деткимчени алыр сорулга салдынган. Чазак Даргазы Михаил Мишустинниң дыңнатканы дег, Ыраккы Чөөн чүктүң ипотеказының үлегер-майыы-биле дараазында чылдарда ону узадыр, ындыг болганда ук программа Тывага база үр хуусаалыг апаарынга идегел бар.
Тывага чиигелделиг ипотека дугайында кижилерниң бодалдарын сонуургадым.
Шончалай Мааты-оол:
– Бистиң республикавыста чурттаар оран-сава айтырыы дыка нарын байдалда. Ол нарын байдалдан чонну уштур дээш, Чазак Даргазы 2 хуулуг ипотека дугайында айтырыгны шиитпирлеп, дугуржуп алганы өөрүнчүг-дүр. Чиигелделиг ипотека ажылдап эгелей бээрге, Кызыл хоорайда аар өртектиг бажыңнарның өртээ бада бээри чугаажок. Ынчалза-даа 2 хуулуг ипотеканы чурттаар оран-сава хереглеп чоруур бөдүүн чон алыры амыр эвес деп бодап тур мен. Чүге дээрге ук ипотеканы алырда, 5–6 сая рубль өртектиг бажыңның өртээниң 15 хуузун дуглааш, алыр негелделиг. Ипотека ап шыдавайн турган бөдүүн чонувус он беш хуу хөй акшаны кайыын тыварыл деп айтырыг тургустунуп келир. Ол талазы-биле база айтырыг нарын-дыр деп билдим. Ындыг-даа болза бо ипотека ооң мурнунда турган чидиг айтырыгны чиигедип, шиитпирлээринге дыка улуг ужур-дузалыг болур деп бодаар мен.
Виктория Иргит:
– Чиигелделиг ипотека программазының негелделери езугаар кижи бүрүзү ап шыдавас хире болду. «Ажыл-ишчи оруунуң эгезинде турар аныяк өг-бүлелер, кедилиг специалистер чурттаар оран-саваны чогумчалыг өртекке садып ап болур» дээн чорду. Чүгле үстүнде адааным хамаатылар эвес, а кижи бүрүзү ап болур турган болза, оон-даа эки болур ийик. Бажыңнар өртээ дыка аар-дыр. Оода бо чиигелделиг ипотеканың девии-биле чаа тудуглар немежип, бажыңнар өртээ бадар ирги бе? 15 хуу төлеп шыдаар акша-төгериктиг хөреңгитен байлар 2 хуу чиигелделиг бажыңнарны садып алгаш, бөдүүн чонга аар өртекке сада бербес-ле болза, эки эгелээшкин-дир деп көөр-дүр мен.
«Чонну чурттаар оран-сава-биле хандырар дээш, тудуг адырын хөгжүдер аргаларны ажыглап турар бис. Россияның Президентизи Владимир Владимирович Путин чиигелделиг ипотеканы аныяк өг-бүлелер болгаш специалистер алыр деп турар. Бис амдыызында кандыг категорияның улузу чиигелделиг ипотеканы алыр дугайында боданмаадывыс. Эвээш орулгалыг хамаатылар, эмчилер, башкылар дээн ышкаш аныяк специалистер бир дугаарында чиигелделиг ипотеканы ажыглап, чурттаар оран-савадан садып алган болза деп идегеп турар бис» — деп, Владислав Ховалыг чугаалаан.
Ниитизи-биле алырга, сөөлгү каш чылдарда Тывада чаартылгалар хөй. Ону эскерер улус эскерип, чаартылгаларны, чаа программаларны амыдыралынга шын ажыглап эгелей берген. Эки чүүл, чурттаар оран-саваның чидиг айтырыын шиитпирлээриниң бир аргазы – чиигелделиг ипотека.
Айдың ОНДАР белеткээн.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруу.
"Шын" №56, 2023 чылдың июль 29