Тываны алгап тур бис
Бо организацияның үстүнде эрги ады өскерилген. Амгы ат-сывы кедергей узун. ТРО ООО «Литературное сообщество писателей России» (Бүгү Россияның чогаалчыларының хөй-ниити организациязының Российжи каттыжылгазының Тывада регионалдыг салбыры) дээр. Россияның Чогаалчылар эвилели-биле эргези дең, харын-даа улуг. Ынчалза-даа, Россияның литфондузу совет эрге-чагырга дүшкен соонда, өнчү-хөреңгизин хунаадып, барык 20 чыл иштинде чаргы-чаазын суд таварыштыр үзүп, сөөлүнде келип, эрткен чылын мырыңай хоозурап калган. Регионнарга дуза кадар хамаан чок, барык 30 хире салбырлар хагдына берген, арткан салбырлар агаарда астына бердивис…
Бир эвес чурт мынчаар сандаралга алыспаан турган болза, Россияның Чогаалчылар эвилелиниң литфондузу – чогаадыкчы эвилелдиң алдын фондузу турар ийик. Российжи чогаалчылар ам-даа ынчаар чугаалажыр.
Россияның Чогаалчылар эвилели оон-даа дээредевес, ынчалза-даа ат-алдарын салбаан. Тываның Чогаалчылар эвилели ооң иштинде бактаап турар, төөгүлүг улуг организация болур. Ол организацияның социал амыдыралын хөгжүдеринге литфонд дыка ужур-дузалыг. 2020 чыл. Бир талазында, Тываның чогаалчыларынга каражалыг чыл болган, бодап келгеш, ыым келир… Чеди чогаалчывыс чок болган: (Эмма Цаллагова, Екатерина Танова, Чылгычы Ондар, Игорь Иргит, Бораш Ондар, Галина Маспык-оол, Галина Мунзук)…
Эрткен чыл берге-даа болза, Тыва Республикада Россияның чогаалчыларының каттыжылгазының салбыры көскү ажылдарны кылганын демдеглеп каайн.
Хоочун чогаалчыларга боттуг дузаны көргүзүп, аныяк чогаалчыларже сагышты салып турар (авторларның чогаалдары «Ава» солунда үнүп, «Шын» солунга тыва чогаалчыларны парлаарын дугуржуп алдывыс. Солуннуң корреспондентизи, аныяк чогаалчы Ася Тюлюшту (публицист) мактаар апаар. Ооң деткимчези улуг. «Шын» солунга четтирдивис, эр хейлер!
Тыва Республиканың Культура яамызының деткимчези биске кедергей улуг. Чаа чыл санында хоочун чогаалчылар: Монгуш Кенин-Лопсан, Мария Хадаханэ, Черлиг-оол Куулар, Дырбак Кюнзегеш оларга материалдыг дузаны көргүзүп турар.
Хүндүлүг, Алдар Константинович! Энерел сеткилдиг сагыш човаашкыныңар дээш четтирдивис! Ол ышкаш тыва улустуң езу-чаңчылдарының, аас чогаал болгаш ус-шеверлер төвү (директору Игорь Михайлович Кошкендей) чылдың-на март 3 (Бүгү делегейниң чогаалчылар хүнү), март 21-де (Бүгү Россияның Поэзия хүнү), Кызылдың №9 гимназияның тыва дыл башкылары: Светлана Чоодуевна Шулуу-Маадыр, Валентина Өдүрековна Домур-оол «Саянның чаңгызы» литературлуг клубче чылдың-на тыва чогаалчыларны чалап, ужуражылгалар эрттирери чаңчылчый берген. Республиканың Алдан-Маадыр аттыг чурт-шинчилел музейи-биле харылзаавыс улуг (Каадыр-оол Алексеевич Бичелдей) чогаалчыларны кезээде деткиир, дузалажыр. Бо чылын «Чогаалчы болгаш номчукчу» деп төгерик столду эрттирер бис (музейниң библиогравы Нелля Хургул-ооловна Наныкпан башкарар). Оон аңгыда, ТАР-ның 100 чылын уткуштур онлайн интернет четкизинге «Тыва чогаалчылар Тываны алгап тур!» деп төлевилелге киржир бис, музейниң планында кады ажылдажылгавысты бадылап каан. Четтирдивис, Каадыр-оол Алексеевич!
Чогаалчы, башкылар: Мария Күжүгет, Лидия Хорагаевна «Уран сөстүң сырыны» деп аныяк чогаалчылар аразында мөөрейниң удуртукчулары болгаш деткикчилери болуп үш дугаар чыл ажылдап келди. Ол мөөрейниң жюри кежигүннери: Тываның улустуң чогаалчылары: Ч.Ч. Куулар, Н.Ш. Куулар база тележурналист, чогаалчы Саяна Ондур чогаалчыларның ажылынга киржип, теледамчыдылгага чырыдар талазы-биле мурнуку одуругда.
Аныяк чогаалчыларны деткиир дээн сорулгавыс боттанып, 2021 чылдан эгелеп «Уран сөстүң сырыны» деп төлевилелдиң кол удуртукчузу кылдыр Кежик Коңзайны бадылап алдывыс. Мөөрей уламчылаар. Эң идепкейжи аныяк чогаалчыга чедиишкиннерни 2021 чылда күзеп каалы. Эр хей, Кежик!
Мария Күжүгет ТКУ-нуң литература музейин удуртуп, чогаалчылар-биле ужуражылгаларны аныяктар ортузунда чорудуп турары өөрүнчүг, мактанчыг.
Чогаадыкчы коллектив "Тайга" станциязынче Шагаа бүдүүзүнде үнүп, лыжага маңнап, спортчу хемчегни база кылдывыс. Бо бүгү хемчеглер Тыва Республиканың Культура яамызының деткимчези болбайн аан. Ол эвес болза, хаван чадаг чогаалчылар кайын чер алыр ийик бис. Кыдат республика чогаалчыларын кедергей үнелээр, хүндүлээр, оларда бирги категорияның чогаалчылары академиктерге дең, а бисте болза Тываның улустуң чогаалчызы-дыр.
Республиканың чагырга даргаларындан улуг дилээм, тус черниң чогаалчыларын деткиирин диледим. Силер бисти шагда-ла уттуп тур силер. ТАР-ның 100 чылында биске 100 катап ачы-буянныг дузаны көргүзерин күзеп каайн. Ол чүл дээрге, «Чогаалчы болгаш номчукчу» деп эгелээшкинни деткиири болур. Кайы кожуун баштай холун сунуп келир ирги? Мактал сөстү харам чокка йөрээр бис!
Чаа үнүп келген 2021 чылда Тываның хоочун болгаш аныяк чогаалчыларынга, ол ышкаш республиканың чечен чогаал каттыжыышкын удуртукчуларынга чаа-чаа чогаадыкчы чедиишкиннерни, аас-кежикти күзедим.
Каң кадык болуңар, эргим чогаалчыларым болгаш бижикчилерим!
Лидия Иргит,
Тыва Республикада Россияның чогаалчыларының каттыжылгазының салбырының директору.