Хоочун башкы болгаш чогаалчы Мария Күжүгет Тывада ат-сураа алгыг кижилерниң бирээзи. Тыва чогаал башкылаашкынын, тыва чогаалды сайзырадырынга бодунуң улуг үлүүн ол киирген. Россия Федерациязының ниити өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы, Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Тыва Республиканын улустуң чогаалчызы Мария Амын-ооловна Күжүгеттиң 70 харлаанын демдеглээри республика чергелиг болуушкун апарган. Чүге дээрге ооң өөреникчилери, студентилери Тываның школаларында ажылдап турар, чогаалдарын сонуургаар номчукчулар хөй.
Тываның улустуң чогаалчызы Мария Күжүгеттиң номнарының делгелгелери ооң төрээн чурту Аяңгатының, башкылап ажылдап чорааны барыын кожууннуң Барлык, Тээли, Кызыл-Мажалык дээш республиканың суурлар, хоорайларының ном саңнарында дериттинген. Чогаалдарының суму, кожуун, республика номчулгалары, ужуражыышкыннар март айда эрткилээн, ам-даа уламчылавышаан.
Март 20-ниң хүнүнде чогаалчы Мария Күжүгеттиң юбилейинге тураскааткан Барыын-Хемчик кожууннуң С.С. Сүрүң-оол аттыг библиотеказынга «Мария Күжүгет: башкы, чогаалчы, очулдурукчу» деп республика чергелиг номчулгалар болуп эрткен. Номчулгаларга ниитизи-биле он ийи номчукчу киришкен. Олар Мария Күжүгеттиң шүлүктериниң, чечен чугааларының, тоожуларының болгаш очулдурган чогаалдарының дугайында илеткелдерни номчааннар. Кожууннуң төп библиотеказының ажылдакчызы Мариана Хертектиң «Мария Күжүгеттиң бойдус дугайында шүлүктери» деп илеткели, Улуг-Хем кожууннуң Кызыл-Эник Кудажы аттыг төп библиотеказының чурт-шинчилел килдизиниң эргелекчизи Салима Моңгуштуң «Мария Күжүгеттиң чогаалдары» деп илеткели, Кызыл-Мажалыктың дугаары бир ортумак школазының тыва дыл болгаш чогаал башкызы Айсуу Ооржактың «Мария Күжүгеттиң шүлүктериниң тематиказы» деп илеткели, Барлык ортумак школазының орус дыл болгаш чогаал башкызы Саида Көк-Каттың «Мария Күжүгет – очулдурукчу» деп илеткели номчулгаларның киржикчилериниң сонуургалын хаара туткан.
Мария Амын-ооловнаның чогаалчы эш-өөрү-биле ужуражыышкыны республиканың А.С. Пушкин аттыг библиотеказының национал литература килдизинге болуп эрткен. Тываның билдингир чогаалчылары Черлиг-оол Куулар, Николай Куулар, Шаңгыр-оол Суваң, эртемденнер Зоя Самдан, Василий Салчак, Тываның күрүне университединиң башкылары Екатерина Чамзырын, Аржаана Сарыглар болгаш өскелер-даа Мария Амын-ооловнаның шүлүктерин номчуп, чогаалдарының дугайында чугаалап, байырны чедирип, чогаадыкчы ажылынга чедиишкиннерни күзээннер. Тываның улустуң артизи Анзат Куулар Мария Күжүгеттиң бижээни шүлүктерин уран-чечен номчуп, «Кара чаңгыс эжим» деп ырызын аалчыларга уярадыр бараалгаткан.
Тываның улустуң чогаалчызының чогаадыкчы кежээзи март 26-да Кызылда чогаалчы Сергей Пюрбю аттыг Улусчу чогаадылга бажыңынга болуп эрткен. Ол чогаадыкчы кежээге, тыва тоолдарда ышкаш, “Аът бажы козурт, кижи бажы кизирт” болган деп чугаалап болур. Көрүкчүлер залда шыгырт долу. Мария Күжүгеттиң чогаадыкчы салым-чаяанының мөгейикчилери, чогаалдарын сонуургап номчуурлар, чогаалчы эш-өөрү, кады ажылдап чораан эштери, өөреникчилери дээш кымнарны чок дээр.
Чогаадыкчы кежээге Тываның уран чүүл ажылдакчылары Мария Амын-ооловнаның шүлүктеринге бижээн ырларны ырлажып, шүлүктерин номчуп, чогаалчының чогаалдарының дээжизин чонга бараалгадып турганнар.
Мария Амын-ооловнага байыр чедирген, чылыг-чымчак сөстерни чугаалап, янзы-бүрү өңнерлиг часкы чечектерни сөңнээннер хөй болган. Башкы болгаш чогаалчы айыраң чараш чечектерге “эштип” турду.
Тываның улустуң чогаалчызы Мария Күжүгеттиң юбилейинге тураскааткан хемчеглер ам-даа уламчылавышаан.
Ш. МОҢГУШ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №12 2025 чылдың апрель 3
