Март 28-тиң хүнүнде Тыва үндезин культура төвүнге Чуртталга-коммунал ажыл-агый адырының хүнүн демдеглеп, чылдың түңнелдерин үндүрүп, тергииннерни шаңнап-мактап, хоочуннарга байырны чедирген.
Россияның-даа, Тываның-даа хөгжүлдезинге чуртталга-коммунал ажыл-агый адырының чедиишкинниг болгаш доктаамал ажылы улуг үлүг-хууну киирип турар. Кижи бүрүзүнүң чаагай, чылыг, таарымчалыг амыдыралы олардан хамааржыр. Ук адырның хоочуннарынга онза кичээнгейни болгаш хүндүткелди көргүзери чугула. Кандыг-даа байдалда дүн-хүн чокка амыдырал-хандырылга албаны ажылдап, бистиң бажыңнарывысты, школа, эмнелге, аңгы-аңгы албан болгаш бүдүрүлге черлерин изиг, соок суг-биле хандырып, кудумчуларывысты чаагайжыдып, арыг тудуп турарлар. Тываның келир үеде хөгжүлдезин, экономиктиг деңнелин бедидеринге олар үлүг-хуузун киирип чоруурлар.
Байырлыг хемчег Крокус Сити Холлга болган терактыга болгаш Шагаан-Арыгның ЧЭТ-ке болган аварияга когараан кижилерге сактыышкын кылдыр кажыыдалдың минутазындан эгелээн. Тываның Чазааның Даргазының оралакчызы Олег Лукин хемчегни ажыдып, келгеннерге республиканың чурттакчыларының бажыңнарынга таарымчалыг байдалды тургузуп турары дээш өөрүшкүзүн илереткен.
“Амгы үеде Тываның чуртталга-коммунал ажыл- агыйында 1300 ажыг кижи ажылдап турар. Россияның күрүнези тургустунуп турар ыраккы 1649 чылда Алексей Романов хаан хоорай тудуунуң хөгжүлдезиниң дугайында бир дугаар Чарлыкка атты салган. Чуртталга-коммунал ажыл-агыйының бодунуң отчёду шак ол хүнден эгелээн. Ынчан чурттуң удуртулгазы бо угланыышкынның чугула болгаш ажык-дузалыын билген. Бисти долгандыр хүрээлелдиң чаагайжыдылгазы, сайзыралы, таарымчалыг байдалы оон хамааржыр” – деп, Олег Лукин демдеглээн.
Бүдүрүлгеге бедик чедиишкиннери болгаш үре-түңнелдиг ажыл-ижи дээш РФ-тиң Тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызының Өөрүп четтириишкин бижиин “Строитель ЖКХ” КХН-ниң чуртталга фондузунуң инспектору Айнаш Далайга, “Ангарский” башкарылга компаниязының диспетчери Юлия Коломысовага, ол-ла компанияның 5-ки разрядының септелге болгаш хандырылга талазы-биле электромонтеру Болат Донгакка, “Центр” башкарылга компаниязының 5-ки разрядының дежурный слесарь-сантехниги Орлан Сааяга, Шагаан-Арыгның “Алдыы-Шынаа” МУБ-туң насос машинизи Татьяна Бутенкога тывыскан.
“Электромонтер мергежилимни чедип алгаш, мында ниитизи-биле 23 чыл ажылдап чоруур мен. Ажылымда берге чүве чок. Чурттакчы чонга бараан болур буянныг ажылды кылып чоруурувуска өөрүүр-дүр мен. Мээң хүлээлгем электри энергиязын чонга үзүк чок бээри.
Профессионал байырлалывыс таварыштыр найысылал Кызылда болгаш республиканың бүгү-ле кожууннарында ажылдап чоруур коллегаларымга байырым чедирип, ажыл-ижинге чедиишкиннерни күзедим. Мээң ажылымны шак мынчаар үнелеп турары дээш сеткилимден өөрүп тур мен. Ынчангаш кады ажылдап чоруур коллегаларымга, даргаларымга, сайытка болгаш Тываның Баштыңынга улуу-биле өөрүп четтирдим” – деп, “Ангарский” башкарылга компаниязының электромонтёру Болат Донгак бодунуң өөрүшкүзү-биле үлешкен.
Хөй чылдарда чуртталга-коммунал ажыл-агый адырында ак сеткилдиг ажылы дээш ТР-ниң Баштыңының Өөрүп четтириишкин бижии-биле “Водоканал-Сервис” КХН-ниң кол бухгалтери Николай Коровинни, Ак-Довурактың чуртталга-коммунал ажыл-агый адырының хөй адырлыг МУБ-туң 6 дугаар канализация насос станциязының машинизи Артем Далайны, “Строитель ЖКХ” КХН-ниң кассири Союда Сааяны, “Ангарский” башкарылга компаниязының 5-ки разрядының слесарь-техниги Түмен-Байыр Сарыгларны, “Управдом Сервис” КХН-ниң кадрлар ажылдакчызы Ольга Шойгар-оолду, “Чуртталга-эксплуатацияның 2 дугаар участогу” КХН-ниң комплекстиг хандырылга ажылдакчызы Леонид Сатты шаңнаан.
Түмен-Байыр Сарыглар чуртталга-коммунал ажыл-агый адырында слесарь-сантехник болуп 22 чыл ажылдап чоруур. Ол бодунуң ажылынга ынак, бердинген ажылдакчы. “Хөй аал чурттаар бажыңнарның квартиралар иштинде болгаш подвалдарда одалга, изиг, соок суг системаларын харыылап турар бис. Бистиң ажылывыс кезээде хоорайның бөдүүн чурттакчылары-биле харылзаалыг. Ынчангаш чурттакчы чоннуң бажыңнарынга чырык, чылыг, таарымчалыг байдал, изиг, соок суг үргүлчү турзун дээш ажылдап турар бис. Бөгүн Чуртталга-коммунал ажыл-агый ажылдакчыларының хүнүнде бүгү-ле коллегаларымга болгаш бо адырның өске-даа ажылдакчыларынга байырым чедирип, бүгү-ле экини күзедим. Мээң ажылымны үнелеп турарынга өөрүп, коллегаларымга, удуртулгамга, Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызынга база Тываның Баштыңынга четтиргеним илередип тур мен” – деп, ол чугаалаан.
Чуртталга-коммунал ажыл-агый адырынга хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы дээш ТР-ниң Баштыңының Хүндүлел бижиин “Ангарский” башкарылга компаниязының хүн бүрүде септелге ажылдакчызы Шолбан Монгуш, “Центр” башкарылга компаниязының 5-ки разрядының слесарь-сантехниктери Бектен Матагулов база Эдуард Хомушку олар алганнар.
ТР-ниң Дээди Хуралының Энергетика, тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый талазы-биле комитединиң даргазы Юрий Ооржак чыылганнарга байырын чедирип, хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы дээш Дээди Хуралдың хүндүлел бижиктери-биле чуртталга-коммунал ажыл-агый адырының 19 ажылдакчызын шаңнаан.
Чаагайжыдылга адырының ажылдакчыларының чедиишкиннерин демдеглевес арга чок. Республиканың хоорай, суурлары чылдан чылче арыг, чырык апарып бар чыдар. 2022 чылда республика иштинге “Арыг хоорай. Арыг суур” губернатор төлевилели-биле “ТР-ниң кожууннар аразында чаагайжыдылга, ногаажыдылга болгаш арыг-силиг талазы-биле эң-не тергиин албан чери” деп мөөрей эгелээн.
“Эң-не тергиин чаагайжыттынган суур” деп шаңналга Таңды кожууннуң Кочетов суур бирги черни алгаш, 500 муң, Улуг-Хемниң Эйлиг-Хем суур 2-ги черни алгаш, 400 муң, Өвүрнүң Дус-Даг суур 3-кү черни алгаш, 300 муң рубль шаңналдарны алганнар.
Таңды кожууннуң чагырга даргазының тудуг болгаш амыдырал-хандырылга талазы-биле оралакчызы Эмер-оол Сат келгеннерге байырын чедирип, өөрүшкүзүн үлешкен: “Таңды кожуун 2 дугаар кол шаңналды ап турары бо. Эрткен чылын кожууннар аразынга тиилекчи болгаш, тракторну алдывыс. Бо удаа суурлар аразынга 1-ги черни алганывыс аажок өөрүнчүг-дүр. Кочетов суурдан Тыва Арат Республика тургустунган болгай. Ында бистиң кожууннуң чыгган акша-хөреңгизи-биле Будданың аллеязын кылган бис. Ону сонуургап, дыштанып келириңерже чалап тур мен”.
Кожууннар болгаш хоорайлар аразынга “Эң-не тергиин чаагайжыттынган кожуун” деп номинацияга Шагаан-Арыг хоорай тиилекчи болгаш диплом база хөй талага ажыглаар тракторну алган. Ийиги черге Тере-Хөл кожуун төлептиг болгаш диплом база чартык прицеп-цистерналыг тракторну база 8 кВт-тан эвээш эвес күштүг бензин-биле ажылдаар генераторну алыр аас-кежиктиг болган. Үшкү, дөрткү черлерни Барыын-Хемчик база Тес-Хем кожууннар алгаш, диплом база чартык прицеп-цистерналыг тракторларны тус-тузунда алгылаан.
Улуг-Хем кожууннуң чагырга даргазы Буян Балбак четтиргенин илереткеш, бо шаңналды чаалап алырынга чүгле Шагаан-Арыг хоорай эвес, а Улуг-Хем кожуун бүдүнге үлүг-хуузун киирген дээрзин демдеглээн.
“Чурттакчы чоннуң кичээнгейин чаагайжыдылгаже идепкейлии-биле хаара тутканы дээш” деп шаңналга Таңды, Каа-Хем, Тожу, Улуг-Хем, Тере-Хөл кожууннар ногаан ыяштар ажаап-карактаар триммерлерни алгылаан.
“Чаагайжыдылгага эң-не чогаадыкчы арга” дээш Кызыл хоорайга, Кызыл, Чеди-Хөл, Тес-Хем, Эрзин кожууннарга электрогенераторларны берген.
“Идепкейлиг киржилгези болгаш чогаадыкчы чоруу дээш” Чаа-Хөл, Сүт-Хөл, Бай-Тайга, Өвүр, Мөңгүн-Тайга кожууннар бензин-биле ажылдаар хирээлерни алыр аас-кежиктиг болганнар.
“Кадыг коммунал артынчыларын аңгы чыырын нептереткени дээш” Ак-Довурак хоорай, Улуг-Хем, Чөөн-Хемчик, Барыын-Хемчик, Бии-Хем кожууннар бок аңгылаар контейнерлерни алган.
“Арыг хоорай. Арыг суур” губернатор төлевилелиниң ачызында республиканың чурттакчы чонунуң хоорай, суурларда арыг-силигге, чурумга хамаарылгазы эки талаже өскерлип, кижи бүрүзү харыысалгалыг апаарынга идегел улуг.
“Силерниң амыр эвес ажылыңарның болгаш мергежилиңерге бердингениңерниң ачызында бис улуг-улуг чедиишкиннерни чедип ап шыдаан бис. Амгы үеде республиканың девискээринде чылыг болгаш суг хандырылгазының талазы-биле 14 албан чери, кадыг коммуналдыг артынчылар харыылаар регионалдыг оператор, 23 башкарылга компаниязы ажылдап турар. 550 инженер четкилери, котельнаялар, водоканалдар, аштап-арыглаар херекселдер, кудумчуларда кудуктар база бо адырның харыылавас-ла чүүлдери чок” – деп, ТР-ниң чуртталга-коммунал ажыл- агый сайыдының оралакчызы Эдуард Күдер демдеглээн.
Ол ук адырның ажылдакчыларынга байырын чедиргеш, 17 кижиге яамының Өөрүп четтириишкин, 15 кижиге хүндүлел бижиктерни тывыскан.
Кызыл хоорайның Төлээлекчилер хуралының даргазының Өөрүп четтириишкин бижиин–2, Хүндүлел бижиин 13 кижи алган. Кызыл хоорайның мэриниң Өөрүп четтириишкин бижии-биле–9, Хүндүлел бижии-биле 7 кижини шаңнаан.
Хемчегниң түңнелинде, чуртталга-коммунал ажыл- агый адырының хоочуннарынга хүндүткелдиң демдээ кылдыр хол белектерин сөңнээн.
Чыжыргана СААЯ.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
"Шын" №24 2024 чылдың март 30
