(Альберт Хомушкунуң 60 харлаанынга)
Альберт Хомушку — артист, композитор, режиссёр, Тываның уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, ТР-ниң Культура яамызының театр уран чүүл талазы-биле шаңналының лауреады, Тываның композиторлар болгаш чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү.
Ол 1964 чылдың октябрь 11-де Кызыл хоорайга ус-шеверлерниң чурту Бай-Тайга чурттуг, Тываның каш дакпыр алдарлыг мөгези Киров Хунажыковичиниң өг-бүлезинге төрүттүнген. Алик элээди чылдарындан-на шимченгир, эш-өөрзүрек, оларның аразынга бир-ле солун чүүл дугайында чугаалаан, каттырткан турар. «Кижи болуру чажындан» дижир, бичиизинден-не ырлаарынга, гитаралап ойнаарынга ынак, уран чүүл көрүлделеринге бо-ла киржир турган. Бир-ле хүн, 9 дугаар класска өөренип турда, башкызы кым, кандыг мергежил чедип алырының дугайында беседа чоруткан. Ол боданмайн-даа, артист болур мен дээн. «Аас белээ» деп чүве турар, Альберт Хомушку ам арат чонунуң аразында аян-сарынныг аялгалар чогаадыр алдарлыг артист болганы ол.
Ол 1982 чылда Туранның 2 дугаар школазын, Москваның Гнесиннер аттыг хөгжүм академиязын база 1995 чылда Күрүнениң театр уран чүүлүнүң институдунуң режиссура салбырын чедиишкинниг дооскан. Альберт Хомушку амыдыралының 40 ажыг чылдарын, ооң бүгү-ле чырык хүннерин, культурага, уран чүүлге бараалгадып чоруур. Ол – уран чүүлдүң база бир салым-чаяанныг, шылгараңгай көскү төлээлериниң бирээзи. Ооң уран чүүлдүң шыпшыынче бедип үнген чедиишкиннери: Тываның В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрының артизинден эгелээш, режиссёру, директору, театрның хөгжүм килдизиниң эргелекчизи, республиканың Культура яамызының бирги оралакчызынга чедир ажылдааны. Альберт Хомушку уран чүүлдүң кандыг-даа адырынга ажылдап тургаш, амы-хууда бодунга харыысалгалыын, негелделиин көргүзер чораан. Ооң сценага тургускан улуг деңнелдиг ыры-хөгжүмнүг шиилери, хөй санныг ырыларның аялгалары чоннуң ынакшылын чаалап алган. Ол чончу, улуг-даа, бичии-даа кижилер-биле эптиг чугааны тып алыр, бөдүүн, биче сеткилдиг, дузааргак, бүзүрелдиг сүмелекчи. Шылгараңгай бүгү талалыг хөгжүмчү болурундан аңгыда, хостуг үелеринде чогаал бижииринге база сундулуг. Өскен-төрээн чер-чуртунуң чурумалын, чоок кижилеринге ынакшылын алгап-мактаан бөлүк шүлүктери «Улуг-Хем» сеткүүлүнге, «Шын», «Тываның аныяктары» солуннарынга парлаттынгылаан.
Барыын-Хемчик кожууннуң Эрги-Барлык сумузунуң чону Альберт Хомушкунуң дугайында мынчаар үнелээннер: «Республика чергелиг фестивальга бедик деңнелдиг, солун концерт-биле киржиринге дорт удуртулгалыг бисти белеткежип берген, бүгү талалыг салым-чаяанныг артизивис, композиторувус, режиссёрувус, Буян-Бадыргы ноянның 100 харлаанынга тураскааткан чаа, чараш ырызын, бир дугаарында, эрги-барлыкчыларга бүзүреп, хөй санныг эр улустуң ниити ырызын күүсеттиргенин боттарывыс-даа, чонувус-даа чарашсынып дыңнаар турдувус. Ол дээш чоргаарланып чоруур бис».
Ыры-хөгжүмге бойдустан салым-чаяанныг, ооң-биле чүгленген, уран чүүлдүң далайында хостуг эжиндирген хөй талалыг артизивис, режиссёрувус, композиторувус Альберт Кировович Хомушкуга төрүттүнген хүнү-биле байырывыс чедирбишаан, ам-даа чоннуң сеткил-сагыжын чымчадып, доюлдуруп кээр уян-сарынныг аялгаларны, ыры-хөгжүмнүг шиилерни чогаадырын күзеп, хей-аъды улам-на бедик болурун йөрээп, быжыг кадыкшылды күзедивис.
И.Д. ООРЖАК,
А.С. Пушкин аттыг Национал ном саңының редактору.
«Шын» №78 2024 чылдың октябрь 12
