Амыдыралга быжыг туруштуг, бергелерге торулбас, эп-найыралдыг чогаадыкчы өг-бүле Кимаа биле Вячеслав Донгактарның талантылыг бичии чаштардан эвилелдеп тургускан «Эдегей» театры 20 чыл ажыг ажылдап турар. Олар чылдың-на кылган ажылын түңнеп, көрүкчүлерге көргүзүп, бараалгадып турарлар. Бо чылын июнь 11-де эдегейжилерниң туңнел концертинге билеттер апрель – май айларда-ла тараттына берген.
Ооң бетинде, май 26-да, дүъш үезинде Эдегей театрының крышазындан өрт өөскүп үнгенин, чоогунда Совет Тываның 5 чылы аттыг стадионундан улус көргеш, дораан “01” дугаарже долгаптарга, өртчүлер келгеш, шалыпкын өжүрүпкен. Харын-даа кижи когаралы болбаан. Өрттүң түңнелинде театрның сөөлгү чылдарда даараткан аар өртектиг чаа коллекциялары, тон, идик-хеп аймаа, эт-севи, бажыңның ишти өрттенген. Театрның удуртукчуларының дилээ ёзугаар Тываның Баштыңы В.Т. Ховалыг июнь 11-де оларның түңнел концертинге белеткели үзүктелбези-биле, хөгжүм-шии театрының база улусчу чогаадылга бажыңының сценаларын, ол ышкаш дааранырынга хостуг өрээлди түр када чөпшээреп бергенинге эдегейжилер канчаар-даа аажок өөрүп четтирип турарлар. Хоорайның шевер херээжен чону дораан кээп, костюмнарны дааражып, дузалажыпканнар. Өрт болган ужурунда, июнь 10-да республиканың уран чүүлүнүң ат-сураглыг артистериниң марафон-концерти хөгжүм-шии театрынга болуп эрткен.
«Өрттен артпас, өлден артар» деп үлегер домакта ышкаш, харын-даа аас-кежик болуп, эдегейжилерниң өрттенмейн арткан эрги идик-хевинден аңгыда, чаартып, далаш-биле даараан костюмнары-биле түңнел концертти үш шак ажыг үе иштинде көрүкчүлерге бараалгатканы дыка солун болган. Эдегейжилерниң чогаадыкчы уран чүүлүн сонуургап, деткиири-биле, Кыргызстандан журналист «PODIUM LUX KYRGYSTAN» журналдың кол редактору, Улус аразының фестивальдарының президентизи Бегим Назира база Улан-Удэ хоорайдан Вячеслав Донгакты башкылап чораан Бурятияның хореография колледжизиниң башкызы, РСФСР-ниң улустуң артизи Виктор Ганженко олар көрүкчүлерге изиг байырын чедирбишаан, белээн сөңнээннер. Назир Бегим эдегейжилерни чоокку үеде Бишкекке аалдап чедип кээринче чалаан.
Вячеслав Донгактың башкызы өөреникчизиниң дугайында: «Сагылга-чуруму-даа, өөредилгези-даа тергиин эки кижи-ле болгай. Ажылдап-чурттап чорууру база шак-ла ындыг-дыр. Чүгле Тывазында, Россияда эвес, даштыкы кожа-хелбээ күрүнелерде-даа кылган, тургускан чогаадыкчы ажылы дээш башкылары, бис, өөрүп, Славага чоргаарланып чоруур бис. Вячеслав Донгак балет башкызы болурундан аңгыда, дизайнер, тургузукчу режиссер-даа, ол ышкаш «Россияның эң тергиин хореогравы» деп бедик аттың эдилекчилериниң бирээзи кижи-ле болгай. Чаңгыс сөс-биле чугаалаарга, күзеп чораан күзели ёзугаар эртем-билигни чедип ап, кылыксаан ажылын кончуг эки чогаадыкчы үре-түңнелдиг кылып чоруур аас-кежиктиг кижилерниң бирээзи-дир ийин» – диди.
Вячеслав Донгак чылдың-на бичии чаштарның талантызын шинчилеп, өөренип көрүп тургаш, хөй эвес бөлүк уругларны оон шилип алыр кижи. Оларын боду бүдүн чыл иштинде өөреткеш, түңнел концертке база белеткээр. Бо удаада база-ла ооң белеткээни бичии чаштарның концертин оларның кырган-авалары, кырган-ачалары көргеш: «Мындыг чараш чүве көөр мен деп кым бодап чораан боор?!» – деп, эриин ашкан өөрүшкүзун үзүктел чок адыш часкаашкыннары-биле илередип олурдулар.
«Чону – чоорган, хөйү – хөйлең» деп үлегер домакта дег, кандыг-даа чон арай багай чүвеге таварышкан эжинге, чонунга холун сунуп дузалажып чораан, дузалажып чоруур-даа болгай. Республиканың-даа, хоорайның-даа энерел сеткилдиг депутаттары база улуг-биче бүдүрүлгелерниң сайгарлыкчылары-даа бар. Театрның септелгезинге херек янзы-бүрү тудуг материалдары-биле үстүнде адааным чон дузалаптар боор дээрзинге идегээр мен. Өрттенген бажың септеттингижеге оода арендазының өртээнден хостап каан болза, улуг дуза болур деп “Эдегей” театрның удуртукчузу Кимаа Чозаровна идегелин илеретти.
Тургустунга-ла, чээрби ажыг чылдар иштинде эдегейжилер чүгле Тывада, Россияда эвес, делегейниң дыка хөй чурттарынга талантызын бараалгаткан, бараалгадып-даа чоруурлар болгай. Ол ышкаш Каттышкан Нациялар Организациязының (ООН) улуг залынга база Американың штаттарынга эдегейжилер Башкортостандан, Хакасиядан барган артистер-биле каттышкан улуг концерттерин көргүскениниң дугайында интернеттен көрген ийик бис. Бөмбүрзектиң кайы-даа, кайда-даа турар чурттарынга тыва чонун, чуртун төлептиг төлээлеп чоруур талантылыг эдегейжилерниң улуг-даа эвес, бичежек бажың-театрын септээринге өөреникчилерниң ада-иелеринден аңгыда, көрүкчү чонувус база дузалаар боор дээрзинге идегеп каалы.
Д. Сотпа,
Тыва АССР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы.